ඤාණකථා Thesatha Gnaya තෙසැත්තෑ ඤාණ පටිසම‍්භිදාමග‍්ගො Listen to Dhamma Talk
>> පටිසම‍්භිදාමග‍්ගො: ඤාණකථා & දසුත්‌තරසුත්‌තං
බුද්ධ ජයන්ති ත්‍රිපිටක පෙල අනුව අවශ්‍ය කරුණ click කල විට BuddhistTV YouTube එකේ දේශනාවේ ඒ කරුණ සාකච්චා වන තත්පරයට ගෙන යනු ලැබේ.
1.සොතාවධානෙ පඤ්ඤා සුතමයෙ ඤාණං.
1.1 >> ඉමෙ ධම‍්මා අභිඤ‍්ඤෙය්‍යා’ති සොතාවධානං 2 3
>>එකො ධම‍්මො අභිඤ‍්ඤෙය්‍යො: සබ‍්බෙ සත‍්තා ආහාරට‍්ඨිතිකා 2 3 4 5.
දුක්ඛස්ස පීළනට්ඨො සංඛතට්ඨො සන්තාපට්ඨො විපරිණාමට්ඨො 2 3 4
> ද්වෙ ධම‍්මා අභිඤ‍්ඤෙය්‍යා: ද්වෙ ධාතුයො. සඞ්ඛතා ච ධාතු අසඞ්ඛතා ච ධාතු
> තයො ධම‍්මා අභිඤ‍්ඤෙය්‍යා: තිස්සො ධාතුයො. කාමධාතු, 2 රූපධාතු 2 අරූපධාතු 2
> සඞ‍්ගීතිසුත‍්තං- තිස්සො කුසලධාතුයො: නෙක‍්ඛම‍්මධාතු, අබ්‍යාපාදධාතු, අවිහිංසාධාතු.
අපරාපි තිස්සො ධාතුයො: රූපධාතු, අරූපධාතු, නිරොධධාතු
අපරාපි තිස්සො ධාතුයො: හීනධාතු, මජ‍්ඣිමධාතු, පණීතධාතු..
> චත‍්තාරො ධම‍්මා අභිඤ‍්ඤෙය්‍යා: චත‍්තාරි අරියසච‍්චානි. 2 3 4
දුක්‌ඛසමුදයං 2 3 ආයූහනට්ඨො නිදානට්ඨො සංයොගට්ඨො පළිබොධට්ඨො ,
දුක්‌ඛනිරොධං 2 නිස්සරණට්ඨො විවේකට්ඨො 2 අසංඛතට්ඨො 2 අමතට්ඨො ,
මග්ග නීය්‍යානට්ඨො 2 හේතුට්ඨො දස්සනට්ඨො ආධිපතෙය්‍යට්ඨො
> පඤ‍්ච ධම‍්මා අභිඤ‍්ඤෙය්‍යා: පඤ‍්ච විමුත‍්තායතනානි. ධම්මං , පරෙසං දෙසෙති, සජ්‌ඣායං, මනසානුපෙක්‌ඛති, සමාධිනිමිත්‌තං
> ඡ ධම‍්මා අභිඤ‍්ඤෙය්‍යා: ඡ අනුත‍්තරියානි. – දස්‌සනානුත්‌තරියං, සවනානුත්‌තරියං, ලාභානුත්‌තරියං, සික්‌ඛානුත්‌තරියං, පාරිචරියානුත්‌තරියං, අනුස්‌සතානුත්‌තරියං
> සත‍්ත ධම‍්මා අභිඤ‍්ඤෙය්‍යා: සත‍්ත නිද‍්දසවත්‍ථුනි. සික්‌ඛාසමාදානෙ ධම්‌මනිසන්‌තියා, ඉච්‌ඡාවිනයෙ , පටිසල්‌ලානෙ , වීරියාරම්‌මෙ , සතිනෙපක්‌කෙ , දිට්‌ඨිපටිවෙධෙ
> අට්ඨ ධම‍්මා අභිඤ‍්ඤෙය්‍යා: අට්ඨ අභිභායතනානි.
> නව ධම‍්මා අභිඤ‍්ඤෙය්‍යා: නව අනුපුබ‍්බවිහාරා. 2
> දස ධම‍්මා අභිඤ‍්ඤෙය්‍යා: දස නිජ‍්ජරවත්‍ථුනි. 2 3
1.2 >> ‘ඉමෙ ධම‍්මා පරිඤ‍්ඤෙය්‍යා’ති සොතාවධානං,
>එකො ධම‍්මා පරිඤ‍්ඤෙය්‍යො: ඵස‍්සො සාසවො උපාදානියො. 2 3
>ද්වෙ ධම‍්මා පරිඤ‍්ඤෙය්‍යා: නාමඤ‍්ච රූපඤ‍්ච. 2 3
>තයො ධම‍්මා පරිඤ‍්ඤෙය්‍යා: තිස්සො වෙදනා 2
>චත‍්තාරො ධම‍්මා පරිඤ‍්ඤෙය්‍යා: චත‍්තාරො ආහාරා 2
>පඤ‍්ච ධම‍්මා පරිඤ‍්ඤෙය්‍යා: පඤ‍්චුපාදානක‍්ඛන්‍ධා. 2
>ඡ ධම‍්මා පරිඤ‍්ඤෙය්‍යා: ඡ අජ‍්ඣත‍්තිකානි ආයතනානි.
>සත‍්ත ධම‍්මා පරිඤ‍්ඤෙය්‍යා: සත‍්ත විඤ‍්ඤාණට‍්ඨිතියො.
>අට්ඨ ධම‍්මා පරිඤ‍්ඤෙය්‍යා: අට්ඨ ලොක ධම‍්මා. 2
>නව ධම‍්මා පරිඤ‍්ඤෙය්‍යා: නව සත‍්තාවාසා.
>දස ධම‍්මා පරිඤ‍්ඤෙය්‍යා: දසයතනානි.
1.3 >> ඉමෙ ධම‍්මා පහතබ‍්බා’ති සොතාවධානං
> එකො ධම‍්මො පහාතබ‍්බො: අස‍්මිමානො. 2
> ද්වෙ ධම‍්මො පහාතබ‍්බො: අවිජ‍්ජා ච භවතණ‍්හා ච 2 3
> තයො ධම‍්මා පහාතබ‍්බා: තිස්සො තණ‍්හා. 2 3
> චත‍්තාරො ධම‍්මා පහාතබ‍්බා: චත‍්තාරො ඔගා. 2
> පඤ‍්ච ධම‍්මා පහාතබ‍්බා: පඤ‍්ච නිවරණානි. 2
> ඡ ධම‍්මා පහාතබ‍්බා: ඡ තණ‍්හාකායා.
> සත‍්තධම‍්මා පහාතබ‍්බා: සත‍්තානුසයා, 2 3
> අට්ඨ ධම‍්මා පහාතබ‍්බා: අට්ඨ මිච‍්ඡත‍්තා. 2
> නව ධම‍්මා පහාතබ‍්බා: නව තණ‍්හා මූලකා 2
> දස ධම‍්මා පහාතබ‍්බා: දස මිච‍්ඡත‍්තා.
1.4 >> ‘ඉමෙ ධම‍්මා භාවෙතබ‍්බා’ති සොතාවධානං .
>එකො ධම‍්මො භාවෙතබ‍්බො: කායගතා සති සාතසහගතා.
>ද්වෙ ධම‍්මා භාවෙතබ‍්බා: සමථො ව විපස‍්සනා ච.
>තයො ධම‍්මා භාවෙතබ‍්බා: තයො සමාධී. 2 3 >>දසුත්‌තරසුත්‌තං
>චත‍්තාරො ධම‍්මා භාවෙතබ‍්බා: චත‍්තාරො සතිපට‍්ඨානා.
කායගතා සති භාවිතා බහුලීකතා මහප‍්ඵලා වුත‍්තා අරඤ‍්ඤගතො වා රුක‍්ඛමූලගතො වා සුඤ‍්ඤාගාරගතො වා පරිමුඛං සතිං උපට‍්ඨපෙත්‍වා. සො සතොව අස‍්සසති ……
>> පටිසම‍්භිදාමග‍්ගො:ආනාපානසතිකථා
සොළසවත්‍ථුකං ආනාපානසති සමාධිං භාවයතො සමධිකානි ද්වෙ ඤාණසතානි උප්පජ්ජන්ති: >> අට්ඨාරස උපක‍්කිලෙසෙ ඤාණානි
අස‍්සාසාදිමජ‍්ඣපරියොසානං සතියා අනුගච‍්ඡතො අජ‍්ඣත‍්තවික‍්ඛෙපගතං චිත්තං සමාධිස්ස පරිපන්‍ථො, පස‍්සාසාදිමජ‍්ඣපරියොසානං සතියා අනුගච‍්ඡතොබහිද‍්ධාවික‍්ඛෙපගතං චිත්තං , අස‍්සාසපටිකඞ‍්ඛනා නිකන‍්තිතණ‍්හාචරියා , පස‍්සාසපටිකඞ‍්ඛනා නිකන‍්තිතණ‍්හාචරියා , අස‍්සාසෙනාභිතුන‍්නස‍්සපස‍්සාසපටිලාභෙ මුච‍්ඡනා , පස‍්සාසෙනාභිතුන‍්නස‍්ස අස‍්සාසපටිලාභෙ මුච‍්ඡනා නිමිත්තං ආවජ‍්ජතො අස‍්සාසෙ චිත්තං විකම‍්පති : අස‍්සාසං ආවජ‍්ජතො නිමිත‍්තෙචිත‍්තං විකම‍්පති , නිමිත්තං ආවජ‍්ජතෙ පස‍්සාසෙ චිත්තං විකම‍්පති පස‍්සාසං ආවජ‍්ජතො නිමිත‍්තෙ චිත්තං විකම‍්පති : අස‍්සාසං ආවජ‍්ජතො පස‍්සාසෙ චිත‍්තංවිකම‍්පති , පස‍්සාසං ආවජ‍්ජතො අස‍්සාසෙ චිත්තං විකම‍්පති අතීතානුධාවනං චිත්තං වික‍්ඛෙපානුපතිතං , අනාගතපටිකඞ‍්ඛනං චිත්තං විකම‍්පිතං , ලීනං චිත‍්තංකොසජ‍්ජානුපතිතං අතිපග‍්ගහිතං චිත්තං උද‍්ධච‍්චානුපතිතං අභිනතං චිත්තං රාගානුපතිතං අපනතං චිත්තං බ්‍යාපාදානුපතිතං
සබ‍්බකායපටිසංවෙදී පස‍්සම‍්භයං කායසඞ‍්ඛාරං කායගතං සතිං භාවෙති.
>> අනාපානසති සුත්‍රය වේදනාසු චිත්ත ධම්ම
>ගච‍්ඡන‍්තො වා ගච‍්ඡාමීති පජානාති…….යථා යථා වා පනස‍්ස කායො පණිහිතො හොති. තථා තථා නං පජානාති 2
>අභික‍්කන‍්තෙ පටික‍්කන‍්තෙ සම‍්පජානකාරී හොති. ආලොකිතෙ විලොකිතෙ සම‍්පජානකාරී හොති . සම‍්මිඤ‍්ජිතෙ පසාරිතෙ ….. තුණ‍්හීභාවෙ සම‍්පජානකාරී හොති. 2
> ඉමමෙව කායං ….තචපරියන‍්තං පූරං නානප‍්පකාරස‍්ස අසුචිනො පච‍්චවෙක‍්ඛති 2 3
> ඉමමෙව කායං යථාඨිතං යථාපණිහිතං ධාතුසො පච‍්චවෙක‍්ඛති 2 3
>සෙය්‍යථාපි පස‍්සෙය්‍ය සරීරං සිවථිකාය ඡඩ‍්ඩිතං 2
>වෙදනාසු වෙදනානුපස‍්සී විහරති 2 චිත‍්තෙ චිත‍්තානුපස‍්සී විහරති 2 3 4
>ධම‍්මෙසු ධම‍්මානුපස‍්සී විහරති 2 පඤ‍්චසු නීවරණෙසු කාමච‍්ඡන්‍දං 2
>>ධම‍්මසඞ‍්ගණිප‍්පකරණං: නික‍්ඛෙපකණ‍්ඩං නීවරණගොච‍්ඡකං
>>ධම‍්මසඞ‍්ගණිප‍්පකරණං: අට‍්ඨකථාකණ‍්ඩං නීවරණගොච‍්ඡකං
බ්‍යාපාදො ථිනමිද‍්ධ උද‍්ධච‍්චකුක‍්කුච‍්ච විචිකිච‍්ඡං
පඤ‍්චසු උපාදානක‍්ඛන්‍ධෙසු. ඡසු අජ‍්ඣත‍්තිකබාහිරෙසු ආයතනෙසු
>පඤ‍්ච ධම‍්මා භාවෙතබ‍්බා: පඤ‍්චඞ‍්ගිකො සමාධි.
>ඡ ධම‍්මා භාවෙතබ‍්බා: ඡ අනුස‍්සතිට‍්ඨානානි.
>සත‍්ත ධම‍්මා භාවෙතබ‍්බා: සත‍්ත බොජ‍්ඣඞ‍්ගා.
සතිසම‍්බොජ‍්ඣඞ‍්ගං ධම‍්මවිචයසම‍්බොජ‍්ඣඞ‍්ගං වීරියසම‍්බොජ‍්ඣඞ‍්ගං පීතිසම‍්බොජ‍්ඣඞ‍්ගං පස‍්සද‍්ධිසම‍්බොජ‍්ඣඞ‍්ගං සමාධිසම‍්බොජ‍්ඣඞ‍්ගං 2 උපෙක‍්ඛාසම‍්බොජ‍්ඣඞ‍්ගං
>අට්ඨ ධම‍්මා භවෙතබ‍්බා: අරියො අට‍්ඨඞ‍්ගිකො මග‍්ගො.
>නව ධම‍්මා භාවෙතබ‍්බා: නව පාරිසුද‍්ධිපධානියඞ‍්ගානි. සප්ත විශුද්ධිය ,ප්‍රඥාව , විමුක්තිය
>දස ධම‍්මා භාවෙතබ‍්බා: දස කසිණායතනානි.
ද්වෙ භාවනා, තිස්සො භාවනා 2 , චතස්සො භාවනා
1.5 >> ‘ඉමෙ ධම‍්මා සච‍්ඡිකාතබ‍්බා’ති සොතාවධානං
>එකො ධම‍්මො සච‍්ඡිකාතබ‍්බො: අකුප‍්පා චෙතොවිමුත‍්ති.
>ද්වෙ ධම‍්මා සච‍්ඡිකාතබ‍්බා: විජ‍්ජා ච විමුත‍්ති ච.
>තයො ධම‍්මා සච‍්ඡිකාතබ‍්බා: තිස්සො විජ‍්ජා.
>චත‍්තාරො ධම‍්මා සච‍්ඡිකාතබ‍්බා: චත‍්තාරි සාමඤ‍්ඤඵලානි.
>පඤ‍්ච ධම‍්මා සච‍්ඡිකාතබ‍්බා: පඤ‍්ච ධම‍්මක‍්ඛන්‍ධා.
>ඡ ධම‍්මා සච‍්ඡිකාතබ‍්බා: ඡ අභිඤ‍්ඤා.
>සත‍්තා ධම‍්මා සච‍්ඡිකාතබ‍්බා: සත‍්ත ඛීණාසවබලානි.
>අට්ඨ ධම‍්මා සච‍්ඡිකාතබ‍්බා: අට්ඨ විමොක‍්ඛා.
>නව ධම‍්මා සච‍්ඡිකාතබ‍්බා: නව අනුපුබ‍්බනිරොධා.
>දස ධම‍්මා සච‍්ඡිකාතබ‍්බා: දස අසෙක‍්ඛා ධම‍්මා.
සබ්බං භික්ඛවේ සච‍්ඡිකාතබ‍්බො 2
1.6 >> ඉමෙ ධම‍්මා හානභාගියා’ති ඉමෙ ධම‍්මා ඨීතිභාගියා’ති,විසෙසභාගියා’ති ,නිබ‍්බෙධභාගියා’ති සොතාවධානං
1.7>> සබ‍්බෙ සඞ්ඛාරා අනිච‍්චා’ති , දුක‍්ඛා’ති , අනත‍්තා’ති සොතාවධානං
1.8 >> ඉදං දුක්ඛං අරියච‍්ච’න්ති , දුක‍්ඛසමුදයො අරියසච‍්ච’න්ති , දුක‍්ඛනිරොධො අරියසච‍්ච’න්ති , දුක‍්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා අරියසච‍්ච’න්ති සොතාවධානං
>>2. සුත්‍වාන සංවරෙ පඤ්ඤා සීලමයෙ ඤාණං.
කථං සුත්‍වාන සංවරෙ පඤ්ඤා සීලමයෙ ඤාණං:
> පරියන‍්තපාරිසුද‍්ධිසීලං: > අපරියන‍්තපාරිසුද‍්ධිසීලං: > පරිපුණ‍්ණපාරිසුද‍්ධිසීලං:
> අපරාමට‍්ඨපාරිසුද‍්ධි සීලං: > පටිප‍්පස‍්සද‍්ධි සීලං:
අත්‍ථි සීලං පරියන‍්තං , අත්‍ථි සීලං අපරියන‍්තං.
ලාභපරියන‍්තං: යසපරියන‍්තං: ඤාතිපරියන‍්තං: අඞ‍්ගපරියන‍්තං: ජීවිතපරියන‍්තං:
.
එවරූපානි සීලානි අඛණ‍්ඩානි අච‍්ඡිද‍්දානි අසබලානි අකම‍්මාසානි භුජිස‍්සානි විඤ‍්ඤුප‍්පසත්‍ථානි අපරාමට‍්ඨානි
සමාධිසංවත‍්තනිකානි අවිප‍්පටිසාරවත්‍ථුකානි පාමොජ‍්ජවත්‍ථුකානි පීතිවත්‍ථුකානිපස‍්සද‍්ධිවත්‍ථුකානි සුඛවත්‍ථුකානි
සමාධිවත්‍ථුකානි යථාභූතඤාණදස‍්සනවත්‍ථුකානි එකත‍්තනිබ‍්බිදාය විරාගාය නිරොධාය උපසමාය අභිඤ‍්ඤාය
සම‍්බොධාය නිබ‍්බානාය සංවත‍්තන‍්ති. ඉදං තං සීලංඅපරියන‍්තං.
කිං සීලං, කති සීලානි, කිංසමුට‍්ඨානං සීලං, කතිධම‍්මසමොධානං සීලං:
කිං සීලන‍්ති: චෙතනා සීලං, චෙතසිකං සීලං, සංවරො සීලං, අවීතිකම‍්මො සීලං.
කති සීලානීති: කිං සමුට‍්ඨානං සීලන‍්ති: කති ධම‍්මසමොධානං සීලන‍්ති:
නෙක‍්ඛම‍්මෙන කාමඡන්‍දං සංවරට‍්ඨෙන සීලං, ….පඨමෙන ඣානෙන1 නීවරණෙ…..අනිච‍්චානුපස‍්සනාය නිච‍්චසඤ‍්ඤං...සොතාපත‍්තිමග‍්ගෙන
දිට‍්ඨෙකට‍්ඨෙකිලෙසෙ….අරහත‍්තමග‍්ගෙන සබ‍්බකිලෙසෙ
සොතාපත‍්තිමග‍්ගෙන ….. පහානං සීලං, එවරූපානං සීලානං සංවරපාරිසුද‍්ධි අධිසීලං,
>>3. සංවරිත්‍වා සමාදහනෙ පඤ්ඤා සමාධිභාවනාමයෙ ඤාණං.
>එකො සමාධි චිත්තස්ස එකග‍්ගතා.
>ද්වෙ සමාධී: ලොකියො සමාධි, ලොකුත‍්තරො සමාධි.
>තයො සමාධී: සවිතක‍්කසවිචාරො සමාධි, අවිතක‍්කවිචාරමත‍්තො සමාධි, අවිතක‍්කඅවිචාරො සමාධි.
>චත‍්තාරො සමාධී: හානභාගියො සමාධි, ඨිතිභාගියො සමාධි, විසෙසභාගියො සමාධි, නිබ‍්බෙධභාගියො සමාධි.
>පඤ‍්ච සමාධී: පීතිඵරණතා, සුඛඵරණතා, උපෙක‍්ඛාඵරණතා, අලොකඵරණතා, පච‍්චවෙක‍්ඛනනිමිත‍්තං.
>ඡ සමාධී: >සත‍්ත සමාධී >අට්ඨ සමාධී: >නව සමාධී: 2 >දස සමාධී:
>>4. පච‍්චයපරිග‍්ගහෙ පඤ්ඤා ධම‍්මට‍්ඨිති ඤාණං.
කථං පච‍්චයපරිග‍්ගහෙ පඤ්ඤා ධම‍්මට‍්ඨිතිඤාණං.
>අවිජ‍්ජා සඞ‍්ඛාරානං උප‍්පාදට‍්ඨිති ච, පවත‍්තට‍්ඨිති ච, නිමිත‍්තට‍්ඨීති ච, ආයූහනට‍්ඨීති ච, සඤ‍්ඤොගට‍්ඨීති පළිබොධට‍්ඨීති , සමුදයට‍්ඨිති , හෙතුට‍්ඨීති , පච‍්චයට‍්ඨිති ච. ඉමෙහි නවහාකාරෙහි අවිජ‍්ජා පච්චයො, සඞ්ඛාරා පච‍්චයසමුප‍්පන‍්නා. උභොපෙතෙ
ධම‍්මා පච‍්චයසමුප‍්පන‍්නා’ති පච‍්චයපරිග‍්ගහෙ පඤ්ඤා ධම‍්මට‍්ඨිති ඤාණං. අතීතම‍්පි අද‍්ධානංඅනාගතම‍්පි අද‍්ධානං අවිජ‍්ජා සඞ‍්ඛාරානං…….පඤ්ඤා ධම‍්මාට‍්ඨිතිඤාණං.
>සඞ්ඛාරා විඤ‍්ඤාණස‍්ස 2 -පෙ-
> විඤ‍්ඤාණං නාමරූපස‍්ස උප‍්පාදට‍්ඨිති ච, පවත‍්තට‍්ඨිති ච 2 -පෙ-
>නාමරූපං සළායතනස‍්ස -පෙ- > සළායතනං ඵස‍්සස‍්ස -පෙ- > ඵස‍්සො වෙදනාය 2 -පෙ- > වෙදනා තණ‍්හාය
> තණ‍්හා උපාදනස‍්ස -පෙ- > උපාදානං භවස‍්ස -පෙ- > භවො ජාතියා -පෙ-
පුරිමකම‍්මභවස‍්මිං මොහො අවිජ‍්ජා, අයූහනා2 සඞ්ඛාරා, නිකන‍්ති තණ‍්හා, උපගමනං උපාදානං, චෙතනා භවො, ඉමෙ පඤ‍්ච ධම‍්මා පුරිමකම‍්මභවස‍්මිං ඉධ පටිසන්‍ධියා පච්චයා. 2 3
ඉධ පටිසන්‍ධි විඤ‍්ඤාණං, ඔක‍්කන‍්ති නාමරූපං, පසාදො ආයතනං , ඵුට‍්ඨො ඵස‍්සො, වෙදයිතං වෙදනා, ඉමෙ පඤ‍්ච ධම‍්මා ඉධූපපත‍්තිභවස‍්මිං පුරෙ කතස‍්ස කම‍්මස‍්ස පච්චයා. / ඉධ පරිපක‍්කත‍්තා ආයතනානං මොහො අවිජ‍්ජා, ආයූහනා සඞ්ඛාරා, නිකන‍්ති තණ‍්හා, උපගමනං උපාදානං, චෙතනා භවො, ඉමෙ පඤ‍්ච ධම‍්මා ඉධ කම‍්මභවස‍්මිං ආයතිං පටිසන්‍ධියාපච‍්චයා.ආයතිං1 පටිසන්‍ධි විඤ‍්ඤාණං, ඔක‍්කන‍්ති නාමරූපං, පසාදො ආයතනං, ඵුට‍්ඨො ඵස‍්සො, වෙදයිතං වෙදනා, ඉමෙ පඤ‍්ච ධම‍්මා ආයතිං උපපත‍්තිභවස‍්මිං ඉධ කතස‍්ස කම‍්මස‍්සපච‍්චයා. / ඉති ඉමෙ චතුසඞ‍්ඛෙපෙ තයො අද‍්ධෙ වීසතියා ආකාරෙහි තිසන්‍ධිං පටිච‍්චසමුප‍්පාදං ජානාති, පස‍්සති, අඤ‍්ඤාති, පටිවිජ‍්ඣති. තං ඤාතට්ඨෙන ඤාණං, පජානනට්ඨෙන පඤ්ඤා තෙන වුච්චති: පච‍්චයපරිග‍්ගහෙ පඤ්ඤා ධම‍්මට‍්ඨිතිඤාණං.
>>5. අතීතානාගතපච‍්චුප‍්පන‍්නානං ධම‍්මානං සඞ‍්ඛිපිත්‍වා වවත්‍ථානෙ පඤ්ඤා සම‍්මසනෙ ඤාණං.
භවපච‍්චයා ජාති, අසති..
උපාදානපච‍්චයා භවො, අසති..
තණ‍්හාපච‍්චයා උපාදානං, අසති,
වෙදනාපච‍්චයා තණ‍්හා, අසති..
ඵස‍්සපච‍්චයා වෙදනා, අසති..
සළායතනපච‍්චයා ඵස‍්සො, අසති..
නාමරූපපච‍්චයා සළායතනං, අසති..
විඤ‍්ඤාණපච‍්චයා නාමරූපං, අසති..
සඞ‍්ඛාරපච‍්චයා විඤ‍්ඤාණං, අසති සඞ‍්ඛාරෙසු -පෙ-
අවිජ‍්ජාපච‍්චයා සඞ්ඛාරා, අසති අවිජ‍්ජාය නත්‍ථි සඞ්ඛාරා’ති සඞ‍්ඛිපිත්‍වා වවත්‍ථානෙ පඤ්ඤා සම‍්මසනෙ ඤාණං.
>> 6. පච‍්චුප‍්පන‍්නානං ධම‍්මානං විපරිනාමානුපස‍්සනෙ පඤ්ඤා උදයබ‍්බයානුපස‍්සනෙ ඤාණං.
කථං පච‍්චුප‍්පන‍්නානං ධම‍්මානං විපරිනාමානුපස‍්සනෙ පඤ්ඤා උදයබ‍්බයානුපස‍්සනෙ ඤාණං:
ජාතං රූපං පච‍්චුප‍්පන‍්නං, තස‍්ස නිබ‍්බත‍්තිලක‍්ඛණං උදයො , විපරිණාම ලක‍්ඛණං වයො, අනුපස‍්සනා ඤාණං.
ජාතා වෙදනා -පෙ- ජාතා සඤ‍්ඤා -පෙ- ජාතා සඞ්ඛාරා -පෙ- ජාතං විඤ‍්ඤාණං -පෙ- ජාතං චක‍්ඛු -පෙ-
ජාතො භවො පච‍්චුප‍්පන‍්නො, තස‍්ස නිබ‍්බත‍්තිලක‍්ඛණං උදයො, විපරිණාමලක‍්ඛණං වයො,
අනුපස‍්සනා ඤාණං.
………...
රූපක‍්ඛන්‍ධස‍්ස උදයං පස‍්සන‍්තො කතමානි පඤ‍්ච ලක‍්ඛණානි පස‍්සති: ‘අවිජ‍්ජාසමුදයා රූපසමුදයො’ති පච‍්චයසමුදයට‍්ඨෙන රූපක‍්ඛන්‍ධස‍්ස උදයං පස‍්සති, ‘තණ‍්හාසමුදයාරුපසමුදයො’ති පච‍්චයසමුදයට‍්ඨෙන රූපක‍්ඛන්‍ධස‍්ස උදයං පස‍්සති, ‘කම‍්මසමුදයා රූපසමුදයො’ති පච‍්චයසමුදයට‍්ඨෙන රූපක‍්ඛන්‍ධස‍්ස උදයං පස‍්සති, ‘ආහාරසමුදයාරූපසමුදයො’ති පච‍්චයසමුදයට‍්ඨෙන රූපක‍්ඛන්‍ධස‍්ස උදයං පස‍්සති, නිබ‍්බත‍්තිලක‍්ඛණං පස‍්සන‍්තොපි රූපක‍්ඛන්‍ධස‍්ස උදයං පස‍්සති. රූපක‍්ඛන්‍ධස‍්ස උදයං පස‍්සන‍්තො ඉමානිපඤ‍්ච ලක‍්ඛණානි පස‍්සති.
වයං පස‍්සන‍්තො කතමානි පඤ‍්චලක‍්ඛණානි පස‍්සති: අවිජ‍්ජානිරොධො රූපනිරොධො’ති පච‍්චයනිරොධට‍්ඨෙන රූපක‍්ඛන්‍ධස‍්ස වයං පස‍්සති, ‘තණ‍්හානිරොධොරූපනිරොධො’ති පච‍්චයනිරොධට‍්ඨෙන රූපක‍්ඛන්‍ධස‍්ස වයං පස‍්සති, ‘කම‍්මනිරොධා රූපනිරොධො’ති පච‍්චයනිරොධට‍්ඨෙන රූපක‍්ඛන්‍ධස‍්ස වයං පස‍්සති, ‘ආහාරනිරොධොරූපනිරොධො’ති පච‍්චයනිරොධට‍්ඨෙන රූපක‍්ඛන්‍ධස‍්ස වයං පස‍්සති, විපරිනාමලක‍්ඛණං පස‍්සන‍්තොපි රූපක‍්ඛන්‍ධස‍්ස වයං පස‍්සති, රූපක‍්ඛන්‍ධස‍්ස වයං පස‍්සන‍්තො ඉමානිපඤ‍්ච ලක‍්ඛණානි පස‍්සති:
උදයබ‍්බයං පස‍්සන‍්තො ඉමානි දස ලක‍්ඛණානි පස‍්සති.
වෙදනාක‍්ඛන්‍ධස‍්ස උදයං පස‍්සන‍්තො කතමානි පඤ‍්ච ලක‍්ඛණානි පස‍්සති. ‘අවිජ‍්ජාසමුදයො වෙදනාසමුදයො’ති පච‍්චයසමුදයට‍්ඨෙන වෙදනාක‍්ඛන්‍ධස‍්ස උදයං පස‍්සති, ‘තණ‍්හාසමුදයා වෙදනාසමුදයො’ති පච‍්චයසමුදයට‍්ඨෙන වෙදනාක‍්ඛන්‍ධස‍්ස උදයං පස‍්සති, ‘කම‍්මසමුදයා වෙදනාසමුදයො’ති පච‍්චයසමුදයට‍්ඨෙන වෙදනාක‍්ඛන්‍ධස‍්සඋදයං පස‍්සති, ‘ඵස‍්සසමුදයා වෙදනාසමුදයො’ති පච‍්චයසමුදයට‍්ඨෙන වෙදනාක‍්ඛන්‍ධස‍්ස උදයං පස‍්සති, නිබ‍්බත‍්තිලක‍්ඛණං පස‍්සන‍්තොපි වෙදනාක‍්ඛන්‍ධස‍්ස උදයංපස‍්සති. වෙදනාක‍්ඛන්‍ධස‍්ස උදයං පස‍්සන‍්තො ඉමානි පඤ‍්ච ලක‍්ඛණානි පස‍්සති. වයං පස‍්සන‍්තො කතමානි පඤ‍්චලක‍්ඛණානි පස‍්සති: ‘අවිජ‍්ජානිරොධො වෙදනානිරොධො’තිපච‍්චයනිරොධට‍්ඨෙන වෙදනාක‍්ඛන්‍ධස‍්ස වයං පස‍්සති, ‘තණ‍්හානිරොධා වෙදනානිරොධො’ති පච‍්චයනිරොධට‍්ඨෙන වෙදනාක‍්ඛන්‍ධස‍්ස වයං පස‍්සති, ‘කම‍්මනිරොධාවෙදනානිරොධො’ති පච‍්චයනිරොධට‍්ඨෙන වෙදනාක‍්ඛන්‍ධස‍්ස වයං පස‍්සති, ඵස‍්සනිරොධා වෙදනානිරොධො’ති පච‍්චයනිරොධට‍්ඨෙන වෙදනාක‍්ඛන්‍ධස‍්ස වයං පස‍්සති, සඤ‍්ඤාක‍්ඛන්‍ධස‍්ස -පෙ- සඞ‍්ඛාරක‍්ඛන්‍ධස‍්ස -පෙ- විඤ‍්ඤාණක‍්ඛන්‍ධස‍්ස උදයං පස‍්සන‍්තො කතමානි පඤ‍්ච ලක‍්ඛණානි පස‍්සති. ‘...... පස‍්සති. වයං පස‍්සන‍්තොකතමානි පඤ‍්ච ලක‍්ඛණානි පස‍්සති: ‘අවිජ‍්ජානිරොධා විඤ‍්ඤාණනිරොධො’ති පච‍්චයනිරොධට‍්ඨෙන…...පස‍්සති.
උදයබ‍්බයං පස‍්සන‍්තො ඉමානි දස ලක‍්ඛණානි පස‍්සති. ඤ‍්චන‍්නං ඛන්‍ධානං උදයං පස‍්සන‍්තො ඉමානි පඤ‍්චවීසති ලක‍්ඛණානි පස‍්සති. වයං පස‍්සන‍්තො ඉමානි පඤ‍්චවීසතිලක‍්ඛණානි පස‍්සති. උදයබ‍්බයං පස‍්සන‍්තො ඉමානි පඤ‍්ඤාස1 ලක‍්ඛණානි පස‍්සති. තං ඤාතට්ඨෙන ඤාණං පජානනට්ඨෙන පඤ්ඤා. තෙන වුච්චති: පච‍්චුප‍්පන‍්නානංධම‍්මානං විපරිනාමානුපස‍්සනෙ පඤ්ඤා උදයබ‍්බයානුපස‍්සනෙ ඤාණං. රූපක‍්ඛන්‍ධො ආහාරසමුදයො, වෙදනා සඤ‍්ඤා සඞ්ඛාරා තයො ඛන්‍ධා ඵස‍්සසමුදයා, විඤ‍්ඤාණක‍්ඛන්‍ධො නාමරුපසමුදයො
>>7. ආරම‍්මණං පටිසඞ්ඛා භඞ‍්ගානුපස‍්සනෙ පඤ්ඤා විපස‍්සනෙ ඤාණං.
කථං ආරම‍්මණං පටිසඞ්ඛා භඞ‍්ගානුපස‍්සනෙ පඤ්ඤා විපස‍්සනෙ ඤාණං:
අනිච‍්චතො අනුපස‍්සන‍්තො නිච‍්චසඤ‍්ඤං පජහති, දුක‍්ඛතො අනුපස‍්සන‍්තො සුඛසඤ‍්ඤං පජහති,
අනත‍්තතො අනුපස‍්සන‍්තො අත‍්තසඤ‍්ඤං පජහති, නිබ‍්බින්‍දන‍්තොනන්‍දිං පජහති, විරජ‍්ජන‍්තො රාගං පජහති,
නිරොධෙන‍්තො සමුදයං පජහති, පටිනිස‍්සජ‍්ජන‍්තො ආදානං පජහති.
වෙදනාරම‍්මණතා -පෙ- සඤ‍්ඤාරම‍්මණතා -පෙ- සඞ‍්ඛාරාරම‍්මණතා -පෙ- විඤ‍්ඤාණාරම‍්මණතා -පෙ- චක‍්ඛාරම‍්මණතා1 -පෙ- ජරාමරණාරම‍්මණතා චිත්තං උප‍්පජ‍්ජිත්‍වාභිජ‍්ජති, තං ආරම‍්මණං පටිසඞ්ඛා තස‍්ස චිත්තස්ස භඞ‍්ගං අනුපස‍්සති. අනුපස‍්සතීති කථං අනුපස‍්සති: අනිච‍්චතො අනුපස‍්සති, නො නිච‍්චතො. දුක‍්ඛතො අනුපස‍්සති, නොසුඛතො.
අනත‍්තතො අනුපස‍්සති, නො අත‍්තතො. නිබ‍්බින්‍දති, නො නන්‍දති. විරජ‍්ජති, නො රජ‍්ජති. නිරොධෙති, නො සමුදෙති.
පටිනිස‍්සජ‍්ජති, නො ආදියති.
අනිච‍්චතො අනුපස‍්සන‍්තො නිච‍්චසඤ‍්ඤං පජහති, දුක‍්ඛතො අනුපස‍්සන‍්තො සුඛසඤ‍්ඤං පජහති,
අනත‍්තතො අනුපස‍්සන‍්තො අත‍්තසඤ‍්ඤං පජහති, නිබ‍්බින්‍දන‍්තොනන්‍දිං පජහති, විරජ‍්ජන‍්තො රාගං පජහති,
නිරොධෙන‍්තො සමුදයං පජහති, පටිනිස‍්සජ‍්ජන‍්තො ආදානං පජහති.
වත්‍ථුසඞ‍්කමනා චෙව සඤ‍්ඤාය ච විවට‍්ටනා ආවජ‍්ජනාබලං චෙව පටිසඞ්ඛා විපස‍්සනා. 2
ආරම‍්මණං අන‍්වයෙන උභො එකවවත්‍ථානා නිරොධෙ අධිමුත‍්තතා චයලක‍්ඛණවිපස‍්සනා. 2
ආරම‍්මණඤ‍්ච පටිසඞ්ඛා භඞ‍්ගඤ‍්ච අනුපස‍්සති 2 සුඤ‍්ඤතො ච උපට‍්ඨානං අධිපඤ‍්ඤාවිපස‍්සනා. 2 කුසලො තීසු අනුපස‍්සනාසු චතස්සො ච විපස‍්සනාසු තයොඋපට‍්ඨානකුසලතා නානාදිට්ඨිසු න කම්පතී’ති. 2
තං ඤාතට්ඨෙන ඤාණං, පජානනට්ඨෙන පඤ්ඤා. තෙන වුච්චති: ‘ආරම‍්මණං පටිසඞ්ඛා භඞ‍්ගානුපස‍්සනෙ පඤ්ඤා විපස‍්සනෙ ඤාණං
>> 8. භයතුපට‍්ඨානෙ පඤ්ඤා ආදීනවෙ ඤාණං.
කථං භයතුපට‍්ඨානෙ පඤ්ඤා ආදීනවෙ ඤාණං:
‘උප්පාදො භය’න්ති භයතුපට‍්ඨානෙ පඤ්ඤා ආදීනවෙ ඤාණං 2. ‘පවත්තං භය’න්ති භයතුපට‍්ඨානෙ පඤ්ඤා ආදීනවෙ ඤාණං, ‘නිමිත්තං භය’න්ති -පෙ- ‘ආයුහනා භය’න්ති -පෙ- ‘පටිසන්‍ධි භය’න්ති -පෙ- ‘ගති භය’න්ති -පෙ- ‘නිබ්බත්ති භය’න්ති -පෙ- ‘උපපත්ති භය’න්ති -පෙ- ‘ජාති භය’න්ති -පෙ- ‘ජරා භය’න්ති -පෙ- ‘ව්‍යාධි භය’න්ති -පෙ- ‘මරණං භය’න්ති -පෙ- ‘සොකො භය’න්ති -පෙ- ‘පරිදෙවො භය’න්ති -පෙ- ‘උපායාසො භය’න්ති භයතුට‍්ඨානෙ පඤ්ඤා ආදීනවෙ ඤාණං.
‘අනුප‍්පාදො ඛෙම’න්ති සන‍්තිපදෙ ඤාණං, ‘අප‍්පවත‍්තං ඛෙම’න්ති සන‍්තිපදෙ ඤාණං -පෙ- අනුපායාසො ඛෙම’න්ති සන‍්තිපදෙ ඤාණං.
‘උප්පාදො භයං, අනුප‍්පාදො ඛෙම’න්ති සන‍්තිපදෙ ඤාණං, ‘පවත්තං භයං, අප‍්පවත‍්තං ඛෙම’න්ති සන‍්තිපදෙ ඤාණං -පෙ- ‘උපායාසො භයං, අනුපායාසො ඛෙම’න්ති, සන‍්තිපදෙ ඤාණං.
’උප්පාදො දුක්ඛ’න්ති භයතුපට‍්ඨානෙ පඤ්ඤා ආදීනවෙ ඤාණං, ‘පවත්තං දුක්ඛ’න්ති භයතුපට‍්ඨානෙ පඤ්ඤා ආදීනවෙ ඤාණං
-පෙ- ‘උපායාසො දුක්ඛ’න්ති භයතුපට‍්ඨානෙපඤ‍්ඤා ආදීනවෙ ඤාණං.
අනුප‍්පාදො සුඛ’න්ති සන‍්තිපදෙ ඤාණං, ‘අප‍්පවත‍්තං සුඛ’න්ති සන‍්තිපදෙ ඤාණං -පෙ- ‘අනුපායාසො සුඛ’න්ති සන‍්තිපදෙ ඤාණං. 2
‘උප්පාදො දුක්ඛං, අනුප‍්පාදො සුඛ’න්ති සන‍්තිපදෙ ඤාණං, ‘පවත්තං දුක්ඛං, අප‍්පවත‍්තං සුඛ’න්ති සන‍්තිපදෙ ඤාණං
-පෙ- ‘උපායාසො දුක්ඛං, අනුපායාසො සුඛ’න‍්තිසන‍්තිපදෙ ඤාණං.
‘උප්පාදො සාමිස’න්ති භයතුපට‍්ඨානෙ පඤ්ඤා ආදීනවෙ ඤාණං, ‘පවත්තං සාමිස’න්ති භයතුපට‍්ඨානෙ පඤ්ඤා -පෙ-
‘උපායාසො සාමිස’න්ති භයතුපට‍්ඨානෙ පඤ‍්ඤාආදීනවෙ ඤාණං.
‘අනුප‍්පාදො නිරාමිස’න්ති සන‍්තිපදෙ ඤාණං, ‘අප‍්පවත‍්තං නිරාමිස’න්ති සන‍්තිපදෙ ඤාණං, -පෙ- ‘අනුපායාසො
නිරාමිස’න්ති සන‍්තිපදෙ ඤාණං.
‘උප්පාදො සාමිසං, අනුප‍්පාදො නිරාමිස’න්ති සන‍්තිපදෙ ඤාණං, ‘පවත්තං සාමිසං, අප‍්පවත‍්තං නිරාමිස’න්ති සන‍්තිපදෙ ඤාණං
-පෙ- ‘උපායාසො සාමිසං, අනුපායාසොනිරාමිස’න්ති සන‍්තිපදෙ ඤාණං.
‘උප්පාදො සඞ්ඛාරා’ති භයතුපට‍්ඨානෙ පඤ්ඤා ආදීනවෙ ඤාණං, ‘පවත්තං සඞ්ඛාරා’ති භයතුපට‍්ඨානෙ පඤ්ඤා ආදීනවෙ ඤාණං -පෙ- ‘උපායාසො සඞ්ඛාරා’තිභයතුපට‍්ඨානෙ පඤ්ඤා ආදීනවෙ ඤාණං.
‘අනුප‍්පාදො නිබ‍්බාන’න්ති සන‍්තිපදෙ ඤාණං, ‘අප‍්පවත‍්තං නිබ‍්බාන’න්ති සන‍්තිපදෙ ඤාණං, -පෙ- ‘අනුපායාසො නිබ‍්බාන’න්ති සන‍්තිපදෙ ඤාණං.
‘උප්පාදො සඞ්ඛාරා, අනුප‍්පාදො නිබ‍්බාන’න්ති සන‍්තිපදෙ ඤාණං, ‘පවත්තං සඞ්ඛාරා අප‍්පවත‍්තං නිබ‍්බාන’න්ති සන‍්තිපදෙ ඤාණං
-පෙ- ‘උපායාසො සඞ්ඛාරා, අනුපායාසොනිබ‍්බාන’න්ති සන‍්තිපදෙ ඤාණං.
1. උප‍්පාදඤ‍්ච පවත‍්තඤ‍්ච නිමිත්තං දුක‍්ඛන‍්ති පස‍්සති
ආයූහනං පටිසන්‍ධිං ඤාණං ආදීනවෙ ඉදං
2. අනුප‍්පාදං අප‍්පවත‍්තං අනිමිත‍්තං සුඛන‍්ති ච
අනායූහනං අප‍්පටිසන්‍ධිං1 ඤාණං සන‍්තිපදෙ ඉදං
3. ඉදං ආදීනවෙ ඤාණං පඤ‍්චට‍්ඨානෙසු ජායති
පඤ‍්චට‍්ඨානෙ සන‍්තිපදෙ දස ඤාණෙ පජානාති,
ද‍්වින‍්නං ඤාණානං කුසලාතා නානාදිට්ඨිසු න කම්පතී’ති.
තං ඤාතට්ඨෙන ඤාණං, පජානනට්ඨෙන පඤ්ඤා. තෙන වුච්චති. භයතුපට‍්ඨානෙ පඤ්ඤා ආදීනවෙ ඤාණං.
>>9. මුඤ්චිතුකම්යතාපටිසඞ්ඛාසන්තිට්ඨනා පඤ්ඤා සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාසු ඤාණං.
කථං මුඤ්චිතුකම්යතාපටිසඞ්ඛාසන්තිට්ඨනා පඤ්ඤා සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාසු ඤාණං: උප්පාදං මුඤ්චිතුකම්‍යතා පටිසඞ්ඛා සන්තිට්ඨනා පඤ්ඤා සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාසුඤාණං. 2 මුඤ්චිතුකම්යතාපටිසඞ්ඛාසන්තිට්ඨනා පඤ්ඤා සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාසු ඤාණං,
නිමිත්තං මුඤ්චිතුකම්‍යතා -පෙ- ආයුහනං මුඤ්චිතුකම්‍යතා
-පෙ- පටිසන්‍ධිං මුඤ්චිතුකම්‍යතා -පෙ- ගතිං මුඤ්චිතුකම්‍යතා
-පෙ- නිබ්බත්තිං මුඤ්චිතුකම්‍යතා -පෙ- උපපත්තිං මුඤ්චිතුකම්‍යතා
-පෙ- ජාතිං මුඤ්චිතුකම්‍යතා -පෙ- ජරං මුඤ්චිතුකම්‍යතා -පෙ- ව්‍යාධිං මුඤ්චිතුකම්‍යතා -පෙ- මරණං මුඤ්චිතුකම්‍යතා -පෙ- සොකං මුඤ්චිතුකම්‍යතා -පෙ- පරිදෙවංමුඤ්චිතුකම්‍යතා -පෙ- උපායාසං මුඤ්චිතුකම්යතාපටිසඞ්ඛාසන්තිට්ඨනා පඤ්ඤා සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාසු ඤාණං. ‘උප්පාදො දුක්ඛ’න්ති මුඤ්චිතුකම්යතාපටිසඞ්ඛාසන්තිට්ඨනා පඤ්ඤාසඞ්ඛාරුපෙක්ඛාසු ඤාණං. ‘පවත්තං දුක්ඛ’න්ති මුඤ්චිතුකම්යතාපටිසඞ්ඛාසන්තිට්ඨනා පඤ්ඤා
සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාසු ඤාණං, -පෙ- ‘උපායාසො මුඤ්චිතුකම්යතාපටිසඞ්ඛාසන්තිට්ඨනා පඤ්ඤාසඞ්ඛාරුපෙක්ඛාසු ඤාණං. ‘උප්පාදො භය’න්ති මුඤ්චිතුකම්යතාපටිසඞ්ඛාසන්තිට්ඨනා පඤ්ඤා සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාසු ඤාණං. ‘පවත්තං භය’න්ති මුඤ්චිතුකම්යතාපටිසඞ්ඛාසන්තිට්ඨනා පඤ්ඤා
සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාසු ඤාණං, -පෙ- උපායාසො භය’න්ති මුඤ්චිතුකම්යතාපටිසඞ්ඛාසන්තිට්ඨනා පඤ්ඤා සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාසු ඤාණං. ‘උප්පාදො සාමිස’න්ති මුඤ්චිතුකම්‍යතාපටිසඞ්ඛාසන්තිට්ඨනාපඤ්ඤා සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාසු ඤාණං. ‘පවත්තං සාමිස’න්ති මුඤ්චිතුකම්යතාපටිසඞ්ඛාසන්තිට්ඨනා පඤ්ඤා සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාසු ඤාණං, -පෙ- ‘උපායාසො සාමිස’න්තිමුඤ්චිතුකම්‍යතාපටිසඞ්ඛාසන්තිට්ඨනා පඤ්ඤා
සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාසු ඤාණං. ‘උප්පාදො සඞ්ඛාරා’ති මුඤ්චිතුකම්යතාපටිසඞ්ඛාසන්තිට්ඨනා පඤ්ඤා සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාසු ඤාණං. ‘පවත්තං සඞ්ඛාරා’නිමුඤ්චිතුකම්‍යතාපටිසඞ්ඛාසන්තිට්ඨනා පඤ්ඤා
සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාසු ඤාණං, -පෙ- ‘උපායාසො සඞ්ඛාරා’ති මුඤ්චිතුකම්යතාපටිසඞ්ඛාසන්තිට්ඨනා පඤ්ඤා සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාසු ඤාණං. උප්පාදොසඞ්ඛාරා, තෙ සඞ්ඛාරෙ අජ්ඣුපෙක්ඛතීති සඞ්ඛාරුපෙක්ඛා. යෙ ච සඞ්ඛාරා යා ච උපෙක්ඛා උභොපෙතෙ සඞ්ඛාරා, තෙ සඞ්ඛාරෙ අජ්ඣුපෙක්ඛතීති සඞ්ඛාරුපෙක්ඛා.පවත්තං සඞ්ඛාරා -පෙ- නිමිත්තං සඞ්ඛාරා -පෙ- ආයූහනා සඞ්ඛාරා -පෙ- පටිසන්‍ධි සඞ්ඛාරා -පෙ- ගති සඞ්ඛාරා -පෙ- නිබ්බත්ති සඞ්ඛාරා -පෙ-
උපපත්ති සඞ්ඛාරා -පෙ- ජාතිසඞ්ඛාරා -පෙ- ජරා සඞ්ඛාරා -පෙ- බ්‍යාධි සඞ්ඛාරා -පෙ- මරණං සඞ්ඛාරා -පෙ- සොකො සඞ්ඛාරා -පෙ-
පරිදෙවො සඞ්ඛාරා -පෙ-උපායාසො සඞ්ඛාරා, තෙ සඞ්ඛාරෙඅජ්ඣුපෙක්ඛතීති සඞ්ඛාරුපෙක්ඛා. යෙ ච සඞ්ඛාරා යා ච උපෙක්ඛා උභොපෙතෙ සඞ්ඛාරා, තෙ සඞ්ඛාරෙ
අජ්ඣුපෙක්ඛතීති සඞ්ඛාරුපෙක්ඛා.
කතීහාකාරෙහි සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාය චිත්තස්ස අභිනීහාරො හොති: අට්ඨහාකාරෙහි 2 3
ඤ‍්ඤතො ලොකං අවෙක‍්ඛස‍්සූති: ‘ලොකො’ති-නිරයලොකො තිරච‍්ඡානලොකො පෙත‍්තිවිසයලොකො මනුස‍්සලොකො දෙවලොකො ඛන්‍ධලොකො ධාතුලොකො ආයතනලොකො අයං ලොකො පරො ලොකො බ්‍රහ‍්මලොකො සදෙවකො. “අඤ‍්ඤතරො භික‍්ඛු භගවන‍්තං එතදවොච: ‘ලොකො ලොකො’ති භන‍්තෙ වුච්චති, කිත‍්තාවතා නු ඛො භන‍්තෙ ලොකොති වුච‍්චතීති: ලුජ‍්ජතීති ඛො භික‍්ඛු තස‍්මා ලොකො’ති වුච්චති. කිඤ‍්ච ලුජ‍්ජති, චක‍්ඛුං ඛො භික‍්ඛු ලුජ‍්ජති, රූපාලුජ‍්ජන‍්ති, චක‍්ඛුවිඤ‍්ඤාණං ලුජ‍්ජති, චක‍්ඛුසම‍්ඵස‍්සො ලුජ‍්ජති, යම‍්පිදං චක‍්ඛුසම‍්ඵස‍්සපච‍්චයා උප‍්පජ‍්ජති වෙදයිතං සුඛං වා දුක්ඛං වා අදුක‍්ඛමසුඛං වා, තම‍්පි ලුජ‍්ජති, ….. කථං අවසිය පවත‍්තසල‍්ලක‍්ඛණවසෙන සුඤ‍්ඤතොලොකං අවෙක‍්ඛති: රූපෙ වසො න ලබ‍්භති, වෙදනාය වසො න ලබ‍්භති, සඤ‍්ඤාය වසො න ලබ‍්භති, සඞ‍්ඛාරෙසු වසො න ලබ‍්භති, විඤ‍්ඤාණෙ වසො න ලබ‍්භති. වුත‍්තං හෙතං භගවතා: රූපං භික‍්ඛවෙ අනත‍්තා, රූපං ච හිදංභික‍්ඛවෙ අත‍්තා අභවිස‍්ස, නයිදං රූපං ආබාධාය සංවත‍්තෙය්‍ය, ලබ‍්භෙථ ච රූපෙ එවං රූපං හොතු, එවං මෙ රූපං මා අහොසී’ති. යස‍්මා ච ඛො භික‍්ඛවෙ රූපං අනත‍්තා, තස‍්මා රූපං ආබාධාය සංවත‍්තති4, න ච ලබ‍්භති රූපෙඑවං මෙ රූපං හොතු, එවං මෙ රූපං මා අහොසී’ති. වෙදනා අනත‍්තා, වෙදනා ච හිදං භික‍්ඛවෙ අත‍්තා අභවිස‍්ස, නයිදං වෙදනා ආබාධාය සංවත‍්තෙය්‍
කථං තුච‍්ඡසඞ‍්ඛාරසමනුපස‍්සනාවසෙන සුඤ‍්ඤතො ලොකං අවෙක‍්ඛති: රූපෙ සාරො න ලබ‍්භති, වෙදනාය සාරො න ලබ‍්භති, සඤ‍්ඤාය සාරො න ලබ‍්භති, සංඛාරෙසු සාරො න ලබ‍්භති, විඤ‍්ඤාණෙ සාරො න ලබ‍්භති. රූපංඅසාරං2 නිස‍්සාරං සාරාපගතං නිච‍්චසාරසාරෙන වා
සුඛසාරසාරෙන වා අත‍්තසාරසාරෙන වා, නිච‍්චෙන වා ධුවෙන වා සස‍්සතෙන වා අවිපරිනාමධම‍්මෙන වා. වෙදනා අසාරා3 නිස‍්සාරා සාරාපගතා-සඤ‍්ඤා අසාරා නිස‍්සාරා සාරාපගතා-සංඛාරා අසාරා
නිස‍්සාරා සාරාපගතා-විඤ‍්ඤාණං අසාරං නිස‍්සාරං සාරාපගතං නිච‍්චසාරසාරෙන වා සුඛසාරසාරෙන වා අත‍්තසාරසාරෙන වා නිච‍්චෙන වා ධුවෙන වා සස‍්සතෙන වා අවිපරිනාමධම‍්මෙන වා
අපි ච ඡහාකාරෙහි සුඤ‍්ඤතො ලොකං අවෙක‍්ඛති: චක‍්ඛුං සුඤ‍්ඤං…… අපි ච දසහාකාරෙහි සුඤ‍්ඤතො ලොකං අවෙක‍්ඛති…... අපි ච ද‍්වාදසහාකාරෙහි සුඤ‍්ඤතො ලොකං අවෙක‍්ඛති:
සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාය චිත්තස්ස අභිනීහාරො හොති. පුථුජ්ජනස්ස කතීහාකාරෙහි සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාය චිත්තස්ස අභිනීහාරො හොති, සෙක්ඛස්ස කතීහාකාරෙහිසඞ්ඛාරුපෙක්ඛාය චිත්තස්ස අභිනීහාරො හොති, වීතරාගස්ස කතීහාකාරෙහි සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාය චිත්තස්ස අභිනීහාරො හොති: පුථුජ්ජනස්ස ද්වීහාකාරෙහිසඞ්ඛාරුපෙක්ඛාය චිත්තස්ස අභිනීහාරො හොති, සෙක්ඛස්ස තීහාකාරෙහි සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාය චිත්තස්ස අභිනීහාරො හොති, වීතරාගස්ස තීහාකාරෙහි සඞ්ඛාරුපෙක්ඛායචිත්තස්ස අභිනීහාරො හොති: පුථුජ්ජනස්ස කතමෙහි ද්වීකාරෙහි සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාය චිත්තස්ස අභිනීහාරො හොති, පුථුජ්ජනො සඞ්ඛාරුපෙක්ඛං අභිනන්‍දති වා, විපස්සති වාපුථුජ්ජනස්ස
ඉමෙහි ද්වීකාරෙහි සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාය චිත්තස්ස අභිනීහාරො හොති. සෙක්ඛස්ස කතමෙහි තීහාකාරෙහි සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාය චිත්තස්ස අභිනීහාරො හොති:
සෙක්ඛොසඞ්ඛාරුපෙක්ඛං අභිනන්‍දති වා විපස්සති වා පටිසඞ්ඛාය වා ඵලසමාපත්තිං සමාජපත්ති, සෙක්ඛස්ස ඉමෙහි තීහාකාරෙහි
සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාය චිත්තස්ස අභිනීහාරො හොති.
වීතරාගස්ස කතමෙහි තීහාකාරෙහි සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාය චිත්තස්ස අභිනීහාරො හොති: වීතරාගො සඞ්ඛාරුපෙක්ඛා විපස්සති වා, පටිසඞ්ඛාය වා ඵලසමාපත්තිං
සමාජපත්ති, තදජ්ඣුපෙක්ඛිත්‍වා සුඤ්ඤතවිහාරෙන වා අනිමිත්තවිහාරෙන වා අප්පණිහිතවිහාරෙන වා විහරති; වීතරාගස්ස ඉමෙහි තීහාකාරෙහි සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාය චිත්තස්ස අභිනීහාරො හොති.
කථං පුථුජ්ජනස්ස ච සෙක්ඛස්ස ච සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාය චිත්තස්ස අභිනීහාරො එකත්තං හොති: පුථුජ්ජනස්ස සඞ්ඛාරුපෙක්ඛං අභිනන්‍දතො චිත්තං කිලිස්සති, භාවනාය පරිපන්‍ථො හොති, පටිවෙධස්ස අන්තරායො හොති, ආයතිං පටිසන්‍ධියා පච්චයො හොති,
සෙක්ඛස්සපි සඞ්ඛාරුපෙක්ඛං අභිනන්‍දතො චිත්තං කිලිස්සති,
භාවනාය පරිපන්‍ථො හොති, උත්තරිං පටිවෙධස්ස අන්තරායොහොති, ආයතිං පටිසන්‍ධියා පච්චයො හොති. එවං පුථුජ්ජනස්ස ච සෙක්ඛස්ස ච
සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාය චිත්තස්ස අභිනීහාරො එකත්තං හොති අභිනන්‍දනට්ඨෙන.
කථං පුථුජ්ජනස්ස ච සෙක්ඛස්ස චවීතරාගස්ස ච සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාය චිත්තස්ස අභිනීහාරො එකත්තං හොති: පුථුජ්ජනො සඞ්ඛාරුපෙක්ඛං අනිච්චතොපි දුක්ඛතොපි අනත්තතොපි විපස්සති,
සෙක්ඛොපි සඞ්ඛාරුපෙක්ඛං
අනිච්චතොපිදුක්ඛතොපි අනත්තතොපි විපස්සති. වීතරාගොපි සඞ්ඛාරුපෙක්ඛං අනිච්චතොපි දුක්ඛතොපි අනත්තතොපි විපස්සති එවං පුථුජ්ජනස්ස ච සෙක්ඛස්ස ච වීතරාගස්ස ච සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාය
චිත්තස්සඅභිනීහාරො එකත්තං හොති අභිනීහාරට්ඨෙන. කථං පුථුජ්ජනස්ස ච සෙක්ඛස්ස ච වීතරාගස්ස ච සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාය චිත්තස්ස අභිනීහාරො නානත්තං හොති: පුථුජ්ජනස්සසඞ්ඛාරුපෙක්ඛා කුසලා හොති, සෙක්ඛස්ස සඞ්ඛාරුපෙක්ඛා කුසලා හොති, වීතරාගස්ස සඞ්ඛාරුපෙක්ඛා අව්‍යාකතා හොති. එවං පුථුජ්ජනස්ස ච සෙක්ඛස්ස ච වීතරාගස්සච සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාය චිත්තස්ස අභිනීහාරො නානත්තං හොති කුසලාබ්‍යාකතට්ඨෙන.
කථං පුථුජ්ජනස්ස ච සෙක්ඛස්ස ච වීතරාගස්ස ච සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාය
චිත්තස්සඅභිනීහාරො නානත්තං හොති: පුථුජ්ජනස්ස සඞ්ඛාරුපෙක්ඛා කිඤ්චි කාලෙ සුවිදිතා හොති, කිඤ්චි කාලෙ න සුවිදිතා හොති, සෙක්ඛස්සපි සඞ්ඛාරුපෙක්ඛා කිඤ්චි කාලෙසුවිදිතා හොති, කිඤ්චි කාලෙ න සුවිදිතා හොති, වීතරාගස්ස සඞ්ඛාරුපෙක්ඛා අච්චන්තං සුවිදිතා හොති. එවං පුථුජ්ජනස්ස ච සෙක්ඛස්ස ච වීතරාගස්ස චසඞ්ඛාරුපෙක්ඛාය චිත්තස්ස අභිනීහාරො නානත්තං හොති විදිතට්ඨෙන ච අවිදිතට්ඨෙන ච.
කථං පුථුජ්ජනස්ස ච සෙක්ඛස්ස ච වීතරාගස්ස ච
සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාය චිත්තස්සඅභිනීහාරො නානත්තං හොති: පුථුජ්ජනො සඞ්ඛාරුපෙක්ඛං1, අතිත්තත්තා විපස්සති, සෙක්ඛොපි සඞ්ඛාරුපෙක්ඛං1 අතිත්තත්තා විපස්සති, වීතරාගො සඞ්ඛාරුපෙක්ඛංනිත්තත්තා විපස්සති. එවං පුථුජ්ජනස්ස ච සෙක්ඛස්ස ච වීතරාගස්ස ච සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාය චිත්තස්ස අභිනීහාරො නානත්තං හොති තිත්තට්ඨෙන ච අතිත්තට්ඨෙන ච.
කථං පුථුජ්ජනස්ස ච සෙක්ඛෙස්ස ච වීතරාගස්ස ච සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාය චිත්තස්ස අභිනීහාරො නානත්තං හොති: පුථුජ්ජනො සඞ්ඛාරුපෙක්ඛං තිණ්ණං සංයොජනානංපහානාය සොතාපත්තිමග්ගං පටිලාභත්‍ථාය විපස්සති, සෙක්ඛො සඞ්ඛාරුපෙක්ඛං තිණ්ණං සංයොජනානං පහීනත්තා උත්තරිපටිලාභත්‍ථාය විපස්සති, වීතරාගොසඞ්ඛාරුපෙක්ඛං සබ්බකිලෙසානං පහීනත්තා දිට්ඨම්මසුඛවිහාරත්‍ථාය විපස්සති. එවං පුථුජ්ජනස්ස ච සෙක්ඛෙස්ස ච
වීතරාගස්ස ච සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාය චිත්තස්ස අනීහාරොනානත්තං
හොති පහීනට්ඨෙන ච අප්පහීනට්ඨෙන ච. කථං සෙක්ඛස්ස ච වීතරාගස්ස ච සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාය චිත්තස්ස අභිනීහාරො නානත්තං හොති: සෙක්ඛොසඞ්ඛාරුපෙක්ඛං අභිනන්‍දති වා, විපස්සති වා, පටිසඞ්ඛාය වා, ඵලසමාපත්තිං සමාපජ්ජති; වීතරාගො සඞ්ඛාරුපෙක්ඛං
විපස්සති වා, පටිසඞ්ඛාය වා ඵලසමාපත්තිංසමාපජ්ජති, තදජ්ඣුපෙක්ඛිත්‍වා සුඤ්ඤතවිහාරෙන වා අනිමිත්තවිහාරෙන වා අප්පණිහිතවිහාරෙන වා විහරති. එවං සෙක්ඛස්ස ච වීතරාගස්ස ච සඞ්ඛාරුපෙක්ඛායචිත්තස්ස අභිනීහාරො නානත්තං හොති විහාරසමාපත්තට්ඨෙන. කති සඞ්ඛාරුපෙක්ඛා සමථවසෙන උප්පජ්ජන්ති, කති සඞ්ඛාරුපෙක්ඛා විපස්සනාවසෙන උප්පජ්ජන්ති:අට්ඨසඞ්ඛාරුපෙක්ඛා සමථවසෙන උප්පජ්ජන්ති, දස සඞ්ඛාරුපෙක්ඛා විපස්සනාවයෙන උප්පජ්ජන්ති. කතමා අට්ඨ සඞ්ඛාරුපෙක්ඛා සමථවසෙන උප්පජ්ජන්ති: පඨමංඣානං පටිලාභත්‍ථාය නීවරණෙ පටිසඞ්ඛාසන්තිට්ඨනා පඤ්ඤා සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාසු ඤාණං, දුතියං ඣානං පටිලාභත්‍ථාය විතක්කවිචාරෙ පටිසඞ්ඛාසන්තිට්ඨනා පඤ්ඤාසඞ්ඛාරුපෙක්ඛාසු ඤාණං, තතියං ඣානං පටිලාභත්‍ථාය පීති පටිසඞ්ඛාසන්තිට්ඨනා පඤ්ඤා සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාසු ඤාණං, චතුත්‍ථං ඤාණං පටිලාභත්‍ථාය සුඛදුක්ඛෙපටිසඞ්ඛාසන්තිට්ඨනා පඤ්ඤා සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාසු ඤාණං, ආකාසානඤ්චායතනසමාපත්තිං පටිලාභත්‍ථාය රූපසඤ්ඤං පටිඝසඤ්ඤං නානත්තසඤ්ඤං පටිසඞ්ඛාසන්තිට්ඨනාපඤ්ඤා සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාසු ඤාණං, විඤ්ඤාණඤ්චායතනසමාපත්තිං පටිලාභත්‍ථාය ආකාසානඤ්චායතනසඤ්ඤං පටිසඞ්ඛාසන්තිට්ඨනා පඤ්ඤා සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාසුඤාණං, ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසමාපත්තිං පටිලාභත්‍ථාය විඤ්ඤාණඤ්චායතන සඤ්ඤං පටිසඞ්ඛාසන්තිට්ඨනා පඤ්ඤා සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාසු ඤාණං, නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසමාපත්තිං පටිලාභත්‍ථාය ආකිඤ්චඤ්ඤායතන සඤ්ඤං පටිසඞ්ඛාසන්තිට්ඨනා පඤ්ඤා සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාසු ඤාණං. ඉමා අට්ඨසඞ්ඛාරුපෙක්ඛා සමථවසෙන උප්පජ්ජන්ති. කතමා දස සඞ්ඛාරුපෙක්ඛා විපස්සනාවසෙන උප්පජ්ජනිති: සොතාපත්තිමග්ගං පටිලාභත්‍ථාය උප්පාදං පවත්තං නිමිත්තංආයූහනං2 පටිසන්‍ධිං ගතිං නිබ්බත්තිං උපපත්තිං ජාතිං ජරං ව්‍යාධිං මරණං සොකං පරිදෙවං
උපායාසං පටිසඞ්ඛාසන්තිට්ඨනා පඤ්ඤා සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාසු ඤාණං, සොතාපත්තිඵලසමාපත්තත්ථාය උප්පාදං පවත්තං නිමිත්තං ආයූහනං පටිසන්‍ධිං -පෙ- උපායාසං පටිසඞ්ඛාසන්තිට්ඨනා පඤ්ඤා සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාසු ඤාණං, සකදාගාමිමග්ගං පටිලාභත්‍ථාය -පෙ-
සකදාගාමිඵලසමාපත්තත්ථාය -පෙ- අනාගාමිමග්ගං පටිලාභත්‍ථාය -පෙ- අනාගාමිඵලසමාපත්තත්ථාය -පෙ- අරහත්තමග්ගංපටිලාභත්‍ථාය -පෙ- අරහත්තඵලසමාපත්තත්ථාය
-පෙ- සුඤ්ඤතවිහාරසමාපත්තත්ථාය -පෙ- අනිමිත්තවිහාරසමාපත්තත්ථාය උප්පාදං පවත්තං නිමිත්තං ආයූහනං පටිසන්‍ධිංගතිං නිබ්බත්තිං උපපත්තිං ජාතිං ජරං ව්‍යාධිං මරණං සොකං පරිදෙවං උපායාසං පටිසඞ්ඛාසන්තිට්ඨනා පඤ්ඤා
සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාසු ඤාණං. ඉමා දස සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාවිපස්සනාවසෙන උප්පජ්ජන්ති. කති සඞ්ඛාරුපෙක්ඛා කුසලා, කති අකුසලා, කති අබ්‍යාකතා: පණ්ණරස සඞ්ඛාරුපෙක්ඛා කුසලා, තිස්සො සඞ්ඛාරුපෙක්ඛා අබ්‍යාකතා. නත්‍ථිසඞ්ඛාරුපෙක්ඛා අකුසලා. 1. “පටිසඞ්ඛාසන්තිට්ඨනා පඤ්ඤා අට්ඨ චිත්තස්ස ගොචරා පුථුජ්ජනස්ස ද්වෙ හොන්ති
තයො සෙක්ඛස්ස ගොචරා තයො ච වීතරාගස්ස යෙහිචිත්තං විවට්ටති.
2. අට්ඨ සමාධිස්ස පච්චයා දස ඤාණස්ස ගොචරා අට්ඨාරස සඞ්ඛාරුපෙක්ඛා තිණ්ණං විමොක්ඛාන පච්චයා. 3. ඉමෙ අට්ඨාරසාකාරා පඤ්ඤා යස්සපරිචිතා1
කුසලො සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාසු නානාදිට්ඨිසු න කම්පතී”ති. තං ඤාතට්ඨෙන ඤාණං, පජානනට්ඨෙන පඤ්ඤා. තෙන වුච්චති
‘මුඤ්චිතුකම්‍යතාපටිසඞ්ඛාසන්තිට්ඨනාපඤ්ඤා
සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාසු ඤාණං’. සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාඤාණනිද්දෙසො.
>> 10. බහිද‍්ධා වුට‍්ඨානවිවට‍්ටනෙ පඤ්ඤා ගොත්‍රභූ ඤාණං.
කථං බහිද‍්ධා වුට‍්ඨානවිවට‍්ටානෙ පඤ්ඤා ගොත්‍රභූ ඤාණං:
උප්පාදං අභිභුය්‍යතීති ගොත්‍රභූ, පවත්තං අභිභුය්‍යතීති ගොත්‍රභූ, නිමිත්තං අභිභුය්‍යතීති ගොත්‍රභූ, ආයූහනං අභිභුය්‍යතීති ගොත්‍රභූ, පටිසන්‍ධිං අභිභුය්‍යතීති ගොත්‍රභූ,
ගතිංඅභිභුය්‍යතීති ගොත්‍රභූ, නිබ්බත්තිං අභිභුය්‍යතීති ගොත්‍රභූ,
උපපත්තිං අභිභුය්‍යතීති ගොත්‍රභූ, ජාතිං අභිභුය්‍යතීති ගොත්‍රභූ, ජරං අභිභුය්‍යතීති ගොත්‍රභූ, ව්‍යාධිංඅභිභුය්‍යතීති ගොත්‍රභූ,
මරණං අභිභුය්‍යතීති ගොත්‍රභූ, සොකං අභිභුය්‍යතීති ගොත්‍රභූ,
පරිදෙවං අභිභුය්‍යතීති ගොත්‍රභූ, උපායාසං අභිභුය්‍යතීති ගොත්‍රභූ, බහිද‍්ධාසඞ‍්ඛාරනිමිත‍්තං අභිභුය්‍යතීති ගොත්‍රභූ.
අනුප‍්පාදං පක‍්ඛන්‍දතීති ගොත්‍රභූ, අප‍්පවත‍්තං පක‍්ඛන්‍දතීති ගොත්‍රභූ -පෙ- නිරොධං නිබ‍්බානං පක‍්ඛන්‍දතීති ගොත්‍රභූ.
උප්පාදං අභිභුය්‍යිත්‍වා අනුප‍්පාදං පක‍්ඛන්‍දතීති ගොත්‍රභූ, පවත‍්තා අභිභුය්‍යිත්‍වා අප‍්පවත‍්තං පක‍්ඛන්‍දතීති ගොත්‍රභූ, නිමිත්තං අභිභුය්‍යිත්‍වා අනිමිත‍්තං පක‍්ඛන්‍දතීති ගොත්‍රභූ -පෙ-
බහිද‍්ධා සඞ‍්ඛාර නිමිත්තං අභිභුය්‍යිත්‍වා නිරොධං නිබ‍්බානංපක‍්ඛන්‍දතීති ගොත්‍රභූ.
උප‍්පාදා වුට‍්ඨාතීති ගොත්‍රභූ, පවත‍්තා වුට‍්ඨාතීති ගොත්‍රභූ, නිමිත‍්තා වුට‍්ඨාතීති ගොත්‍රභූ, ආයූහනා වුට‍්ඨාතීති ගොත්‍රභූ, පටිසන්‍ධියා වුට‍්ඨාතීති ගොත්‍රභූ, ගතියා වුට‍්ඨිතීති ගොත්‍රභූ,
නිබ‍්බත‍්තියා වුට‍්ඨාතීති ගොත්‍රභූ, උපපත‍්තියා වුට‍්ඨාතීති ගොත්‍රභූ,
ජාතියා වුට‍්ඨාතීති ගොත්‍රභූ, ජරායා වුට‍්ඨාතීති ගොත්‍රභූ බ්‍යාධිම‍්හා වුට‍්ඨාතීති ගොත්‍රභූ, මරණා වුට‍්ඨාතීති ගොත්‍රභූ, සොකා වුට‍්ඨාතීති ගොත්‍රභූ,
පරිදෙවා වුට‍්ඨාතීති ගොත්‍රභූ, උපායාසා වුට‍්ඨාතීති ගොත්‍රභූ, බහිද‍්ධා සඞ‍්ඛාරනිමිත‍්තා වුට‍්ඨිතීති ගොත්‍රභූ.
අනුප‍්පාදං පක‍්ඛන්‍දතීති ගොත්‍රභූ, අප‍්පවත‍්තං පක‍්ඛන්‍දතීති ගොත්‍රභූ, -පෙ- නිරොධං නිබ‍්බානං පක‍්ඛන්‍දතීති ගොත්‍රභූ,
උප‍්පාදා වුට‍්ඨහිත්‍වා අනුප‍්පාදං පක‍්ඛන්‍දතීති ගොත්‍රභූ, පවත‍්තා වුට‍්ඨහිත්‍වා අප‍්පවත‍්තං පක‍්ඛන්‍දතීති ගොත්‍රභූ, නිමිත‍්තා වුට‍්ඨහිත්‍වා අනිමිත‍්තං පක‍්ඛන්‍දතීති ගොත්‍රභූ,
ආයූහනා වුට‍්ඨහිත්‍වා අනායුහනං පක‍්ඛන්‍දතීති ගොත්‍රභූ, පටිසන්‍ධියා වුට‍්ඨහිත්‍වාඅප‍්පටි
සන්‍ධිං පක‍්ඛන්‍දතීති ගොත්‍රභූ, ගතියා වුට‍්ඨහිත්‍වා අගතිං පක‍්ඛන්‍දතීති ගොත්‍රභූ, නිබ‍්බත‍්තියා වුට‍්ඨහිත්‍වා අනිබ‍්බත‍්තිං පක‍්ඛන්‍දතීති ගොත්‍රභූ,
උපපත‍්තියා වුට‍්ඨහිත්‍වා අනුපපත‍්තිං පක‍්ඛන්‍දතීති ගොත්‍රභූ, ජාතියා වුට‍්ඨහිත්‍වා අජාතිං පක‍්ඛන්‍දතීතිගොත්‍රභූ,
ජරාය වුට‍්ඨහිත්‍වා අජරං පක‍්ඛන්‍දතීති ගොත්‍රභූ, බ්‍යාධිම‍්හා වුට‍්ඨහිත්‍වා අබ්‍යාධිං පක‍්ඛන්‍දතීති ගොත්‍රභූ, මරණා වුට‍්ඨහිත්‍වා අමරණං පක‍්ඛන්‍දතීති ගොත්‍රභූ,
සොකා වුට‍්ඨහිත්‍වා අසොකං පක‍්ඛන්‍දතීති ගොත්‍රභූ, පරිදෙවා වුට‍්ඨහිත්‍වාඅපරිදෙවං පක‍්ඛන්‍දතීති ගොත්‍රභූ, උපායාසා වුට‍්ඨහිත්‍වා අනුපායාසං පක‍්ඛන්‍දතීති ගොත්‍රභූ,
බහිද‍්ධාසඞ‍්ඛාරනිමිත‍්තා වුට‍්ඨහිත්‍වා නිරොධං නිබ‍්බානං පක‍්ඛන්‍දතීති ගොත්‍රභූ.
උප‍්පාදා විවට‍්ටතීති ගොත්‍රභූ, පවත‍්තා විවට‍්ටතීති ගොත්‍රභූ, -පෙ- බහිද‍්ධා සඞ‍්ඛාරනිමිත‍්තා විවට‍්ටතීති ගොත්‍රභූ.
අනුප‍්පාදං පක‍්ඛන්‍දතීති ගොත්‍රභූ, අප‍්පවත‍්තං පක‍්ඛන්‍දතීති ගොත්‍රභූ, -පෙ- නිරොධං නිබ‍්බානං පක‍්ඛන්‍දතීති ගොත්‍රභූ,
උප‍්පාදා විවට‍්ටිත්‍වා අනුප‍්පාදං පක‍්ඛන්‍දතීති ගොත්‍රභූ, පවත‍්තා විවට‍්ටිත්‍වා අප‍්පවත‍්තං පක‍්ඛන්‍දතීති ගොත්‍රභූ, -පෙ- බහිද‍්ධා සඞ‍්ඛාරනිමිත‍්තා විවට‍්ටිත්‍වා නිරොධං නිබ‍්බානං පක‍්ඛන්‍දතීති ගොත්‍රභූ.
කති ගොත්‍රභූධම‍්මා සමථවසෙන උප්පජ්ජන්ති, කති ගොත්‍රභූධම‍්මා විපස‍්සනා වසෙන උප්පජ්ජන්ති: අට්ඨ ගොත්‍රභූධම‍්මා සමථවසෙන උප්පජ්ජන්ති,
දස ගොත්‍රභූධම‍්මාවිපස‍්සනාවසෙන උප්පජ්ජන්ති.
කතමෙ1 අට්ඨ ගොත්‍රභූධම‍්මා සමථවසෙන උප්පජ්ජන්ති: පඨමං ඣානං2 පටිලාභත්‍ථාය නීවරණෙ අභිභුය්‍යතීති ගොත්‍රභූ, දුතියං ඣානං පටිලාභත්‍ථාය විතක‍්කවිචාරෙඅභිභුය්‍යතීති ගොත්‍රභූ, තතියං ඣානං පටිලාභත්‍ථාය පීතිං අභිභුය්‍යතීති ගොත්‍රභූ,
චතුත්‍ථං ඣානං පටිලාභත්‍ථාය සුඛදුක‍්ඛෙ අභිභුය්‍යතීති ගොත්‍රභූ, ආකාසානඤ්චායතනසමාපත්තිං පටිලාභත්‍ථාය රූපසඤ්ඤං පටිඝසඤ්ඤං නානත්තසඤ්ඤං අභිභුය්‍යතීති ගොත්‍රභූ,
විඤ්ඤාණඤ්චායතනසමාපත්තිං පටිලාභත්‍ථායආකාසානඤ‍්චායතනසඤ‍්ඤං අභිභුය්‍යතීති ගොත්‍රභූ,
ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසමාපත්තිං පටිලාභත්‍ථාය විඤ‍්ඤාණඤ‍්චායතනසඤ‍්ඤං ආභිභුය්‍යතීති ගොත්‍රභූ,
නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසමාපත්තිං පටිලාභත්‍ථාය ආකිඤ‍්චඤ‍්ඤායතනසඤ‍්ඤං අභිභුය්‍යතීති ගොත්‍රභූ. ඉමෙ අට්ඨ ගොත්‍රභූධම‍්මා සමථවසෙන උප්පජ්ජන්ති.
කතමෙ දස ගොත්‍රභූධම‍්මා විපස්සනාවසෙන උප්පජ්ජන්ති: සොතා, පත‍්තිමග‍්ගං පටිලාභත්‍ථාය උප්පාදං පවත්තං නිමිත්තං ආයූහනං පටිසන්‍ධිං ගතිං නිබ්බත්තිං උපපත‍්තිංජාතිං ජරං
බ්‍යාධිං මරණං සොකං පරිදෙවං උපායාසං බහිද‍්ධාසඞ‍්ඛාරනිමිත‍්තං අභිභුය්‍යතීති ගොත්‍රභූ, සොතාපත්තිඵලසමාපත්තත්ථාය
උප්පාදං පවත්තං නිමිත‍්තංආයුහනං පටිසන්‍ධිං -පෙ- සකදාගාමිමග්ගං පටිලාභත්‍ථාය -පෙ- සකදාගාමිඵලසමාපත්තත්ථාය -පෙ- අනාගාමිමග්ගං පටිලාභත්‍ථාය -පෙ- අනාගාමිඵලසමාපත්තත්ථාය -පෙ- අරහත‍්තමග‍්ගං පටිලාභත්‍ථාය උප්පාදං පවත්තං නිමිත්තං ආයුහනං පටිසන්‍ධිං ගතිං නිබ්බත්තිං උපපත්තිං ජාතිං ජරං බ්‍යාධිං මරණං සොකං පරිදෙවං උපායාසංබහිද‍්ධාසඞ‍්ඛාරනිමිත‍්තං අභිභුය්‍යතීති ගොත්‍රභූ, අරහත්තඵලසමාපත්තත්ථාය -පෙ- සුඤ්ඤතවිහාරසමාපත්තත්ථාය -පෙ- අනිමිත්තවිහාරසමාපත්තත්ථාය උප්පාදං පවත‍්තංනිමිත‍්තං ආයුහනං පටිසන්‍ධිං -පෙ- අභිභුය්‍යතීති ගොත්‍රභූ, ඉමෙ දස ගොත්‍රභූධම‍්මා විපස්සනාවසෙන උප්පජ්ජන්ති.
කති ගොත්‍රභූධම‍්මා කුසලා, කති අකුසලා, කති අබ්‍යාකතා, පන‍්නරස ගොත්‍රභූධම‍්මා කුසලා, තයො ගොත්‍රභූධම‍්මා අබ්‍යාකතා, නත්‍ථි ගොත්‍රභූධම‍්මා අකුසලා.
1. “සාමිසඤ‍්ච නිරාමිසං පණිහිතඤ‍්ච අප‍්පණිහිතං
සුඤ‍්ඤකඤ‍්ච විසඤ‍්ඤුත‍්තං වුට‍්ඨිතඤ‍්ච අවුට‍්ඨිතං
2. අට්ඨ සමාධිස්ස පච්චයා දස ඤාණස්ස ගොචරා අට්ඨාරස ගොත්‍රභූධම‍්මා තිණ්ණං විමොක්ඛාන පච්චයා,
3. ඉමෙ අට්ඨාරසාකාරා පඤ්ඤා යස‍්ස පරිචිතා කුසලො විවට‍්ටෙ වුට‍්ඨානෙ නානාදිට්ඨිසු න කම්පතී’ති
තං ඤාතට්ඨෙන ඤාණං, පජානට‍්ඨෙන පඤ්ඤා, තෙන වුච්චති: “බහිද‍්ධාවුට‍්ඨානවිවට‍්ටනෙ පඤ්ඤා ගොත්‍රභූ ඤාණං”
>>11. දුභතො වුට‍්ඨානවිවට‍්ටනෙ පඤ්ඤා මග‍්ගෙ ඤානං.
කථං දුභතො වුට‍්ඨාන විවට‍්ටනෙ පඤ්ඤා මග‍්ගෙ ඤාණං.
සොතාපත‍්තිමග‍්ගක‍්ඛණෙ දස‍්සනට‍්ඨෙන සම‍්මාදිට‍්ඨි මිච‍්ඡාදිට‍්ඨියා වුට‍්ඨාති, තදනූවත‍්තකකිලෙසෙහි ච ඛන්‍ධෙහි ච වුට‍්ඨාති, බහිද‍්ධා ච සබ‍්බනිමිත‍්තෙහි වුට‍්ඨාති. තෙනවුච‍්චති: දුභතො වුට‍්ඨානවිවට‍්ටනෙ පඤ්ඤා මග‍්ගෙ ඤාණං.
අභිනිරොපනට‍්ඨෙන සම‍්මාසඞ‍්කප‍්පො මිච‍්ඡාසඞ‍්කප‍්පා වුට‍්ඨාති, තදනුවත‍්තකකිලෙසෙහි ච ඛන්‍ධෙහි ච වුට‍්ඨාති, බහිද‍්ධා ච සබ‍්බනිමිත‍්තෙහි වුට‍්ඨාති. තෙන වුච්චති: දුභතො වුට‍්ඨානවිවට‍්ටනෙ පඤ්ඤා මග‍්ගෙ ඤාණං.
පරිග‍්ගහට‍්ඨෙන සම‍්මාවාචා මිච‍්ඡාවාචාය වුට‍්ඨාති, තදනුවත‍්තකකිලෙසෙහි ච ඛන්‍ධෙහි ච වුට‍්ඨාති, බහිද‍්ධා ච සබ‍්බනිමිත‍්තෙහි වුට‍්ඨාති, තෙන වුච්චති:
දුභතොවුට‍්ඨානවිවට‍්ටනෙ පඤ්ඤා මග‍්ගෙ ඤාණං.
සමුට‍්ඨානට‍්ඨෙන සම‍්මාකම‍්මන‍්තො මිච‍්ඡාකම‍්මන‍්තා වුට‍්ඨාති, තදනුවත‍්තකකිලෙසෙහි ච ඛන්‍ධෙහි ච වුට‍්ඨාති, බහිද‍්ධා ච සබ‍්බනිමිත‍්තෙහි වුට‍්ඨාති, තෙන වුච්චති:
දුභතොවුට‍්ඨානවිවට‍්ටනෙ පඤ්ඤා මග‍්ගෙ ඤාණං.
වොදානට‍්ඨෙන සම‍්මා ආජීවො මිච‍්ඡාආජීවො වුට‍්ඨාති, තදනුවත‍්තකකිලෙසෙහි ච ඛන්‍ධෙහි ච වුට‍්ඨාති, බහිද‍්ධා ච සබ‍්බනිමිත‍්තෙහි වුට‍්ඨාති, තෙන වුච්චති:
දුභතොවුට‍්ඨානවිවට‍්ටනෙ පඤ්ඤා මග‍්ගෙ ඤාණං.
පග‍්ගහට‍්ඨෙන සම‍්මාවායාමො මිච‍්ඡාවායාමා වුට‍්ඨාති, තදනුවත‍්තකකිලෙසෙහි ච ඛන්‍ධෙහි ච වුට‍්ඨාති, බහිද‍්ධා ච සබ‍්බනිමිත‍්තෙහි වුට‍්ඨාති, තෙන වුච්චති: .....
උපට‍්ඨානට‍්ඨෙන සම‍්මාසති මිච‍්ඡාසතියා වුට‍්ඨාති, තදනුවත‍්තකකිලෙසෙහි ච ඛන්‍ධෙහි ච වුට‍්ඨාති, බහිද‍්ධා ච සබ‍්බනිමිත‍්තෙහි වුට‍්ඨාති, තෙන වුච්චති: ‘.....
අවික‍්ඛෙපට‍්ඨෙන සම‍්මාසමාධි මිච‍්ඡාසමාධිතො වුට‍්ඨාති, තදනුවත‍්තකකිලෙසෙහි ච ඛන්‍ධෙහි ච වුට‍්ඨාති, බහිද‍්ධා ච සබ‍්බනිමිත‍්තෙහි වුට‍්ඨාති, තෙන වුච්චති:.....
සකදාගාමිමග‍්ගක‍්ඛණෙ දස‍්සනටෙඨන සම‍්මාදිට‍්ඨි -පෙ- අවිකෙඛපට‍්ඨෙන සම‍්මාසමාධි ඔළාරිකා කාමරාගසඤ‍්ඤොජනා පටිඝසඤ‍්ඤොජනා ඔළාරිකා කාමරාගානුසයාපටිඝානුසයා වුට‍්ඨාති, තදනුවත‍්තකකිලෙසෙහි ච ඛන්‍ධෙහි ච වුට‍්ඨාති, බහිද‍්ධා ච සබ‍්බනිමිත‍්තෙහි වුට‍්ඨාති, තෙන වුච්චති: දුභතො වුට‍්ඨානවිවට‍්ටනෙ පඤ්ඤා මග‍්ගෙඤාණං.
අනාගාමිමග‍්ගක‍්ඛණෙ දස‍්සනටෙඨන සම‍්මාදිට‍්ඨි -පෙ- අවික‍්ඛෙපට‍්ඨෙන සමිමාසමාධි අණුසහගතා කාමරාගසඤ‍්ඤොජනා පටිඝසඤ‍්ඤොජනා, අණුසහගතාකාමරාගානුසයා පටිඝානුසයා වුට‍්ඨාති, තදනුවත‍්තකකිලෙසෙහි ච ඛන්‍ධෙහි ච වුට‍්ඨාති, බහිද‍්ධා ච සබ‍්බනිමිත‍්තෙහි වුට‍්ඨාති, තෙන වුච්චති:
දුභතො වුට‍්ඨානවිවට‍්ටනෙපඤ‍්ඤා මග‍්ගෙ ඤාණං’.
අරහත‍්තමග‍්ගක‍්ඛණෙ දස‍්සනට‍්ඨෙන සම‍්මාදිට‍්ඨි -පෙ- අවිකෙඛපට‍්ඨෙන සම‍්මාසමාධි රූපරාගා අරූපරාගා මානා උද‍්ධච‍්චා අවිජ‍්ජායමානානුසයා
භවරාගානුසයාඅවිජ‍්ජානුසයා වුට‍්ඨාති, තදනුවත‍්තකකිලෙසෙහි ච ඛන්‍ධෙහි ච වුට‍්ඨාති, බහිද‍්ධා ච සබ‍්බනිමිත‍්තෙහි වුට‍්ඨාති,
තෙන වුච්චති: දුභතො වුට‍්ඨානවිවට‍්ටනෙ පඤ්ඤා මග‍්ගෙඤාණං.
1. “අජාතං ඣාපෙති 2 ජාතෙන ඣානං තෙන පවුච‍්චති ඣානවිමොක‍්ඛෙ කුසලතා නානාදිට්ඨිසු න කම‍්පති
2. සමාදහිත්‍වා යථා චෙ විපස්සති විපස‍්සමානො තථා චෙ සමාදහෙ විපස‍්සනා ච සමථො තදා අහු
3. දුක‍්ඛා සඞ්ඛාරා සුඛො නිරොධොති දස‍්සනං දුභතො වුට‍්ඨිතා පඤ්ඤා ඵස‍්සෙති අමතං පදං 2
4. විමොක‍්ඛචරියං ජානාති නානත‍්තෙකත‍්ත කොවිදො ද‍්වින‍්නං ඤාණානං කුසලතා නානාදිට්ඨිසු න කම්පතී”ති, තං ඤාතට්ඨෙන ඤාණං, පජානට‍්ඨෙන පඤ්ඤා, තෙනවුච‍්චති “දුභතො වුට‍්ඨානවිවට‍්ටනෙ පඤ්ඤා
මග‍්ගෙ ඤාණං.
>>12. පයොගපටිප‍්පස‍්සද‍්ධි පඤ්ඤා ඵලෙ ඤාණං.
කථං පයොගපටිප‍්පස‍්සද‍්ධිපඤ‍්ඤා ඵලෙ ඤාණං.
සොතාපත‍්තිමග‍්ගක‍්ඛණෙ දස‍්සනට‍්ඨෙන සම‍්මාදිට‍්ඨි මිච‍්ඡාදිට‍්ඨි වුට‍්ඨාති, තදනුවත‍්තකකිලෙසෙහි ච ඛන්‍ධෙහි ච වුට‍්ඨාති, බහිද‍්ධා ච සබ‍්බනිමිත‍්තෙහි වුට‍්ඨාති, තංපයොග පටිප‍්පස‍්සද‍්ධත‍්තා උප‍්පජ‍්ජති සම‍්මාදිට‍්ඨි, මග‍්ගස‍්සෙතං ඵලං.
අභිනිරොපනට‍්ඨෙන සම‍්මාසඞ‍්කප‍්පො මිච‍්ඡාසඞ‍්කප‍්පා වුට‍්ඨාති තදනුවත‍්තකකිලෙසෙහි ච ඛන්‍ධෙහි ච වුට‍්ඨාති, බහිද‍්ධා ච සබ‍්බනිමිත‍්තෙහි වුට‍්ඨාති,
තංපයොග1 පටිප‍්පස‍්සද‍්ධත‍්තා උප‍්පජ‍්ජති සම‍්මාසඞ‍්කප‍්පො, මග‍්ගස‍්සෙතං ඵලං.
පරිග‍්ගහට‍්ඨෙන සම‍්මාවාචා මිච‍්ඡාවාචාය වුට‍්ඨාති, තදනුවත‍්තකකිලෙසෙහි ච ඛන්‍ධෙහි ච වුට‍්ඨාති, බහිද‍්ධා ච සබ‍්බනිමිත‍්තෙහි වුට‍්ඨාති. තංපයොගපටිප‍්පස‍්සද‍්ධත‍්තා උප‍්පජ‍්ජති සම‍්මාවාචා, මග‍්ගස‍්සෙතං ඵලං.
සමුට‍්ඨානට‍්ඨෙන සම‍්මාකම‍්මන‍්තො මිච‍්ඡාකම‍්මන‍්තා වුට‍්ඨාති, තදනුවත‍්තකකිලෙසෙහි ච ඛන්‍ධෙහි ච වුට‍්ඨාති, බහිද‍්ධා ච සබ‍්බනිමිත‍්තෙහි වුට‍්ඨාති, තංපයොගපටිප‍්පස‍්සද‍්ධත‍්තා උප‍්පජ‍්ජතිසම‍්මාකම‍්මන‍්තො. මග‍්ගස‍්සෙතං ඵලං.
වොදානට‍්ඨෙන සම‍්මාආජීවො මිච‍්ඡාආජීවො වුට‍්ඨාති, තදනුවත‍්තකකිලෙසෙහි ච ඛන්‍ධෙහි ච වුට‍්ඨාති, බහිද‍්ධා ච සබ‍්බනිමිත‍්තෙහි වුට‍්ඨාති, තංපයොගපටිප‍්පස‍්සද‍්ධත‍්තා උප‍්පජ‍්ජති සම‍්මාආජීවො, මග‍්ගස‍්සෙතං ඵලං.
පග‍්ගහට‍්ඨෙන සම‍්මාවායාමො මිච‍්ඡාවායාමා වුට‍්ඨාති, තදනුවත‍්තකකිලෙසෙහි ච ඛන්‍ධෙහි ච වුට‍්ඨාති, බහිද‍්ධා ච සබ‍්බනිමිත‍්තෙහි වුට‍්ඨාති, තංපයොග1 පටිප‍්පස‍්සද‍්ධත‍්තා උප‍්පජ‍්ජති සම‍්මාවායාමො. මග‍්ගස‍්සෙතං ඵලං.
උපට‍්ඨානට‍්ඨෙන සම‍්මාසති මිච‍්ඡාසතියා වුට‍්ඨාති, තදනුවත‍්තකකිලෙසෙහි ච ඛන්‍ධෙහි ච වුට‍්ඨාති, බහිද‍්ධා ච සබ‍්බනිමිත‍්තෙහි වුට‍්ඨාති, තංපයොගවිප‍්පස‍්සද‍්ධත‍්තා උප‍්පජ‍්ජති සම‍්මාසති, මග‍්ගස‍්සෙතංඵලං.
අවික‍්ඛෙපට‍්ඨෙන සම‍්මාසමාධි මිච‍්ඡාසමාධිතො වුට‍්ඨාති, තදනුවත‍්තකකිලෙසෙහි ච ඛන්‍ධෙහි ච වුට‍්ඨාති, බහිද‍්ධා ච සබ‍්බනිමිත‍්තෙහි වුට‍්ඨාති. තංපයොගපටිප‍්පස‍්සද‍්ධත‍්තා උප‍්පජ‍්ජතිසම‍්මාසමාධි, මග‍්ගස‍්සෙතං ඵලං.
සකදාගාමිමග‍්ගක‍්ඛණෙ දස‍්සනට‍්ඨෙන සම‍්මාදිට‍්ඨි -පෙ- අවික‍්ඛෙපට‍්ඨෙන සම‍්මාසමාධි ඔළාරිකා කාමරාගසංයොජනා පටිඝසංයොජනා ඔළාරිකා
කාමරාගානුසයාපටිඝානුසයා වුට‍්ඨාති, තදනුවත‍්තකකිලෙසෙහි ච ඛන්‍ධෙහි ච වුට‍්ඨාති, බහිද‍්ධා ච සබ‍්බනිමිත‍්තෙහි වුට‍්ඨාති.
තංපයොගපටිප‍්පස‍්සද‍්ධත‍්තා උප‍්පජ‍්ජති සම‍්මාසමාධි, මග‍්ගස‍්සෙතං ඵලං.
අනාගාමිමග‍්ගක‍්ඛණෙ දස‍්සනට‍්ඨෙන සම‍්මාදිට‍්ඨි -පෙ- අවික‍්ඛෙපට‍්ඨෙන සම‍්මාසමාධි අණුසහගතා කාමරාග සඤ‍්ඤොජනා පටිඝසඤ‍්ඤොජනා අණුසහගතාකාමරාගානුසයා පටිඝානුසයා වුට‍්ඨාති,
තදනුවත‍්තකකිලෙසෙහි ච ඛන්‍ධෙහි ච වුට‍්ඨාති, බහිද‍්ධා ච සබ‍්බනිමිත‍්තෙහි වුට‍්ඨාති, තංපයොගපටිප‍්පස‍්සද‍්ධත‍්තා උප‍්පජ‍්ජතිසම‍්මාසමාධි, මග‍්ගස‍්සෙතං ඵලං.
අරහත‍්තමග‍්ගක‍්ඛණෙ දස‍්සනට‍්ඨෙන සම‍්මාදිට‍්ඨි -පෙ- අවික‍්ඛෙපට‍්ඨෙන සම‍්මාසමාධි රූපරාගා අරූපරාගා මානා උද‍්ධච‍්චා අවිජ‍්ජාය, මානානුසයා භවරාගානුසයාඅවිජ‍්ජානුසයා වුට‍්ඨාති,
තදනුවත‍්තකකිලෙසෙහි ච ඛන්‍ධෙහි ච වුට‍්ඨාති, බහිද‍්ධා ච සබ‍්බනිමිත‍්තෙහි වුට‍්ඨාති, තංපයොගපටිප‍්පස‍්සද‍්ධත‍්තා උප‍්පජ‍්ජති සම‍්මාසඞ‍්කප‍්පොමග‍්ගස‍්සෙතං ඵලං.
තං ඤාතට්ඨෙන ඤාණං, පජානනට්ඨෙන පඤ්ඤා, තෙන වුච්චති: පයොගපටිප‍්පස‍්සද‍්ධිපඤ‍්ඤා ඵලෙ ඤාණං.
>>13. ඡින‍්නවට‍්ටමනුපස‍්සනෙ පඤ්ඤා විමුත‍්ති ඤාණං.
කථං ඡින‍්නවට‍්ටමනුපස‍්සනෙ පඤ්ඤා විමුත‍්තිඤාණං: සොතාපත‍්තිමග‍්ගෙන සක‍්කායදිට‍්ඨි විචිකිච‍්ඡා සීලබ‍්බත පරාමාසො, දිට‍්ඨානුසයො විචිකිච‍්ඡානුසයො , අත‍්තනො චිත්තස්ස උපක‍්කීලෙසා සම‍්මාසමුච‍්ඡින‍්නා හොන්ති, ඉමෙහි පඤ‍්චහි උපක‍්කීලෙසෙහි සපරියුට‍්ඨානෙහි චිත‍්තංවිමුත‍්තං හොති සුවිමුත‍්තං. තංවිමුත‍්ති ඤාතට්ඨෙන ඤාණං, පජානට‍්ඨෙන පඤ්ඤා. තෙන වුච්චති: ඡින‍්නවට‍්ටමනුපස‍්සනෙ පඤ්ඤා විමුත‍්ති ඤාණං.සකදාගාමිමග‍්ගෙන ඔළාරිකං කාමරාගසඤ‍්ඤොජනං, පටිඝසඤ‍්ඤොජනං ඔළාරිකො කාමරාගානුසයො පටිඝානුසයො අත‍්තනො චිත්තස්ස උපක‍්කීලෙසා සම‍්මාසමුච‍්ඡින‍්නා හොන්ති, ඉමෙහි චතූහි උපක‍්කීලෙසෙහි පරියුට‍්ඨානෙහි චිත්තං විමුත‍්තං හොති සුවිමුත‍්තං. තංවිමුත‍්ති ඤාතට්ඨෙන ඤාණං,
පජානනට්ඨෙන පඤ්ඤා. තෙන වුච්චති. ‘ඡින‍්නවට‍්ටමනුපස‍්සනෙ පඤ්ඤා විමුත‍්ති ඤාණං. අනාගාමිමග‍්ගෙන අණුසහගතං අණුසහගතං කාමරාගසඤ‍්ඤොජනං පටිඝසඤ‍්ඤොජනං අණුසහගතොකාමරාගානුසයො පටිඝානුසයො අත‍්තනො චිත්තස්ස උපක‍්කීලෙසා සම‍්මා සමුච‍්ඡින‍්නා හොන්ති, ඉමෙහා චතූහි උපක‍්කීලෙසෙහි
සපරියුට‍්ඨානෙහි චිත්තං විමුත‍්තං හොතී සුමුත‍්තං. තංවිමුත‍්ති ඤාතට්ඨෙන ඤාණං, පජානනට්ඨෙන පඤ්ඤා, තෙන වුච්චති: ‘ඡින‍්නවට‍්ටමනුපසනෙ පඤ්ඤා විමුත‍්ති ඤාණං. අරහත‍්තමග‍්ගෙන රූපරාගො අරූපරාගො මානොඋද‍්ධච‍්චං අවිජ‍්ජා මානානුසයො භවරාගානුසයො අවිජ‍්ජානුසයො අත‍්තනො චිත්තස්ස උපක‍්කීලෙසා සම‍්මා සමුච‍්ඡින‍්නා හොන්ති, ඉමෙහි අට‍්ඨහි උපක‍්කීලෙසෙහි සපරියුට‍්ඨානෙහිචිත‍්තං විමුත‍්තං හොති සුවිමුත‍්තං, තංවිමුත‍්ති ඤාතට්ඨෙන ඤාණං,
පජානනට්ඨෙන පඤ්ඤා, තෙන වුච්චති: ‘ඡින‍්නවට‍්ටමනුපස‍්සනෙ පඤ්ඤා විමුත‍්තිඤාණං.’ තං ඤාතට‍්ඨෙනඤාණං, පජානනට්ඨෙන පඤ්ඤා, තෙන වුච්චති: ඡින‍්නවට‍්ටමනුපස‍්සනෙ පඤ්ඤා විමුත‍්තිඤාණං.
>>14. තදා සමුදාගතෙ ධම‍්මෙ පස‍්සනෙ පඤ්ඤා පච‍්චවෙක‍්ඛනෙ ඤාණං.
කථං තදා සමුදාගතෙ ධම‍්මෙ පස‍්සනෙ පඤ්ඤා පච‍්චවෙක‍්ඛනෙ ඤාණං: සොතාපත‍්තිමග‍්ගක‍්ඛණෙ දස‍්සනට‍්ඨෙන සම‍්මාදිට‍්ඨි තදා සමුදාගතා. අභිනිරොපනට‍්ඨෙනසම‍්මාසඞ‍්කප‍්පො තදා සමුදාගතො, පරිග‍්ගහට‍්ඨෙන සම‍්මාවාචා තදා සමුදාගතා, සමුට‍්ඨානට‍්ඨෙන සම‍්මාකම‍්මන‍්තො තදා සමුදාගතො, වොදානට‍්ඨෙන සම‍්මාආජීවො තදාසමුදාගතො, පග‍්ගහට‍්ඨෙන සම‍්මාවායාමො තදා සමුදාගතො, උපට‍්ඨානට‍්ඨෙන සම‍්මාසති තදා සමුදාගතො, අවික‍්ඛෙපට‍්ඨෙන සම‍්මාසමාධි තදා සමුදාගතො. උපට‍්ඨානට‍්ඨෙන සතිසම‍්බොජ‍්ඣඞ‍්ගො තදා සමුදාගතො, පවිචයට‍්ඨෙන ධම‍්මවිචයසම‍්බොජ‍්ඣඞ‍්ගො තදා සමුදාගතො, පග‍්ගහට‍්ඨෙන විරියසම‍්බොජ‍්ඣඞ‍්ගො තදාසමුදාගතො, ඵරට‍්ඨෙන පීතිසම‍්බොජ‍්ඣඞ‍්ගො තදා සමුදාගතො , උපසමට‍්ඨෙන පස‍්සිද‍්ධිසම‍්බොජ‍්ඣඞ‍්ගො තදා සමුදාගතො , අවික‍්ඛෙපට‍්ඨෙනසමාධිසම‍්බොජ‍්ඣඞ‍්ගො තදා සමුදාගතො, පටිසඞ‍්ඛානට‍්ඨෙන උපෙක‍්ඛාසම‍්බොජ‍්ඣඞ‍්ගො තදා සමුදාගතො. 2 අස‍්සද‍්ධියෙ අකම‍්පියට‍්ඨෙන සද‍්ධාබලං තදාසමුදාගතං, කොසජ‍්ජෙ අකම‍්පියට‍්ඨෙන විරියබලං තදා සමුදාගතං, පමාදෙ අකම‍්පියට‍්ඨෙන සතිබලං තදා සමුදාගතං උද‍්ධච‍්චෙ අකම‍්පියට‍්ඨෙන සමාධිබලං තදාසමුදාගතං අවිජ‍්ජාය අකම‍්පියට‍්ඨෙන පඤ‍්ඤාබලං තදා සමුදාගතං. ආධිමොක‍්ඛට‍්ඨෙන සද‍්ධින්‍ද්‍රියං තදාසමුදාගතං, පග‍්ගහට‍්ඨෙන විරියින්‍ද්‍රියං තදා සමුදාගතං, උපට‍්ඨානට‍්ඨෙන සතින්‍ද්‍රියං තදා සමුදාගතං අවික‍්ඛෙපට‍්ඨෙන සමාධින්‍ද්‍රියං තදා සමුදාගතං, දස‍්සනට‍්ඨෙන පඤ‍්ඤින්‍ද්‍රියං තදා 2 සමුදාගතං. ආධිපතෙය්‍යට‍්ඨෙන ඉන්‍ද්‍රියාතදා සමුදාගතා, අකම‍්පියට‍්ඨෙන බලා තදා සමුදාගතා නිය්‍යානට‍්ඨෙන බොජ‍්ඣඞ‍්ගා තදා සමුදාගතා, හෙතුට‍්ඨෙන1 මග‍්ගො තදා සමුදාගතො, උපට‍්ඨානට‍්ඨෙනසතිපට‍්ඨානා තදා සමුදාගතා, පදහනට‍්ඨෙන සම‍්මප‍්පධානා තදා සමුදාගතා, ඉජ‍්ඣනට‍්ඨෙන ඉද‍්ධිපාදා තදා සමුදාගතා, තථට‍්ඨෙන සච‍්චා තදා
සමුදාගතා, අවික‍්ඛෙපට‍්ඨෙන සමථො තදා සමුදාගතො, අනුපස‍්සනට‍්ඨෙන විපස‍්සනා තදා සමුදාගතා, එකරසට‍්ඨෙන සමථවිපස‍්සනා තදා සමුදාගතා,
අනතිවත‍්තනට‍්ඨෙන යුගනන්‍ධංතදා සමුදාගතං, සංවරට‍්ඨෙන සීලවිසුද‍්ධි තදා සමුදාගතා, අවික‍්ඛෙපට‍්ඨෙන චිත‍්තවිසුද‍්ධි තදා සමුදාගතා,
දස‍්සනට‍්ඨෙන දිට‍්ඨිවිසුද‍්ධි තදා සමුදාගතා, විමුත‍්තට‍්ඨෙනවිමොක‍්ඛා තදා සමුදාගතා, පටිවෙධට‍්ඨෙන විජ‍්ජා තදා සමුදාගතා, පරිච‍්චාගට‍්ඨෙන විමුත‍්ති තදා සමුදාගතා,
සමුච‍්ඡෙදට‍්ඨෙන ඛයෙ ඤාණං තදා සමුදාගතං. ඡන්‍දොමූලට‍්ඨෙන තදා සමුදාගතො, මනසිකාරො සමුට‍්ඨානට‍්ඨෙන තදා සමුදාගතො, ඵස‍්සො සමොධානට‍්ඨෙන තදා සමුදාගතො,
වෙදනා සමොසරණට‍්ඨෙන තදා සමුදාගතා, සමාධි පමුඛට‍්ඨෙන තදා සමුදාගතො, සති ආධිපතෙය්‍යට‍්ඨෙන තදා සමුදාගතා, පඤ්ඤා තදුත‍්තරට‍්ඨෙන තදා සමුදාගතා, විමුත‍්ති සාරට‍්ඨෙන තදා සමුදාගතා,
අමතොගධං නිබ‍්බානං පරියොසානට‍්ඨෙන තදා සමුදාගතං, වුට‍්ඨහිත්‍වා පච‍්චවෙක‍්ඛති. ඉමෙ ධම‍්මා තදා සමුදාගතා. සොතාපත‍්තිඵලක‍්ඛණෙ දස‍්සනට‍්ඨෙන සම‍්මාදිට‍්ඨි තදාසමුදාගතා.
අභිනිරොපනට‍්ඨෙන සම‍්මාසඞ‍්කප‍්පො තදා සමුදාගතො -පෙ- පටිපස‍්සද‍්ධට‍්ඨෙන1 අනුප‍්පාදෙ ඤාණං තදා සමුදාගතං. ඡන්‍දො මූලට‍්ඨෙන තදා සමුදාගතො, මනසිකාරො සමුට‍්ඨානට‍්ඨෙන තදා සමුදාගතො,
ඵස‍්සො සමොධානට‍්ඨෙන තදා සමුදාගතො, වෙදනා සමොසරණට‍්ඨෙන තදා සමුදාගතා, පඤ්ඤා තදුත‍්තරට‍්ඨෙන තදාසමුදාගතා, විමුත‍්ති සාරට‍්ඨෙන තදා සමුදාගතා, අමතොගධං නිබ‍්බානං පරියොසානට‍්ඨෙන තදා සමුදාගතං,
වුට‍්ඨහිත්‍වා පච‍්චවෙක‍්ඛති. ඉමෙ ධම‍්මා තදා සමුදාගතා. සකදාගාමිමග‍්ගක‍්ඛණෙ -පෙ- සකදාගාමිඵලක‍්ඛණෙ -පෙ- අනාගාමිමිග‍්ගක‍්ඛණෙ -පෙ- අනාගාමිඵලක‍්ඛණෙ -පෙ-
අරහත‍්තමග‍්ගක‍්ඛණෙ දස‍්සනට‍්ඨෙන සම‍්මාදිට‍්ඨි තදාසමුදාගතා, -පෙ- සමුච‍්ඡෙදට‍්ඨෙන ඛයෙ ඤාණං තදා සමුදාගතං. ඡන්‍දො මූලට‍්ඨෙන තදා සමුදාගතො, -පෙ- අමතගොධං නිබ‍්බානං
පරියොසානට‍්ඨෙන තදා සමුදාගතං, වුට‍්ඨහිත්‍වා පච‍්චවෙක‍්ඛති. ඉමෙ ධම‍්මා තදා සමුදාගතා. අරහත‍්තඵලක‍්ඛණෙ දස‍්සනට‍්ඨෙන සම‍්මාදිට‍්ඨි තදා සමුදාගතා. -පෙ- පටිප‍්පස‍්සද‍්ධට‍්ඨෙන1 අනුප‍්පාදෙ ඤාණං තදාසමුදාගතං.
ඡන්‍දො මූලට‍්ඨෙන තදා සමුදාගතො, -පෙ- අමතගොධං නිබ‍්බානං පරියොසානට‍්ඨෙන තදා සමුදාගතං, වුට‍්ඨහිත්‍වා පච‍්චවෙක‍්ඛති. ඉමෙ ධම‍්මා තදා සමුදාගතා. තං ඤාතට්ඨෙන2 ඤාණං, පජානනට්ඨෙන පඤ්ඤා. තෙන වුච්චති
තදා සමුදාගතෙ ධම‍්මෙ පස‍්සනෙ3 පඤ්ඤා පච‍්චවෙක‍්ඛනෙ ඤාණං
>>15. අජ‍්ඣත‍්තවවත්‍ථානෙ පඤ්ඤා වත්‍ථුනානත‍්තෙ ඤාණං.
කථං අජ‍්ඣත‍්තවවත්‍ථානෙ පඤ්ඤා වත්‍ථුනානත‍්තෙ ඤාණං:
කථං අජ‍්ඣත‍්තධම‍්මෙ4 වවත්‍ථෙති: චක‍්ඛුං අජ‍්ඣත‍්තං වවත්‍ථෙති, සොතං අජ‍්ඣත‍්තං වවත්‍ථෙති, ඝානං අජ‍්ඣත‍්තං වවත්‍ථෙති, ජිව‍්හං අජ‍්ඣත‍්තං වවත්‍ථෙති, කායං අජ‍්ඣත‍්තං වවත්‍ථෙති, මනං අජ‍්ඣත‍්තං වවත්‍ථෙති. කථං චක‍්ඛුං අජ‍්ඣත‍්තං වවත්‍ථෙති: චක‍්ඛුං අවිජ‍්ජාසම‍්භුත’න්ති වවත්‍ථෙති, චක‍්ඛුං තණ‍්හාසම‍්භුත’න්ති වවත්‍ථෙති, චක‍්ඛුං කම‍්මසම‍්භූත’න්ති වවත්‍ථෙති, චක‍්ඛුං ආහාරසම‍්භූත’න්ති වවත්‍ථෙති, ‘චක‍්ඛුං චතුන‍්නං මහාභූතානං උපාදායා’ති වවත්‍ථෙති, ‘චක‍්ඛුං උප‍්පන‍්න’න්ති වවත්‍ථෙති, ‘චක‍්ඛුං සමුදාගතන‍්ති වවත්‍ථෙති, ‘චක‍්ඛුං අහුත්‍වා සම‍්භූතං. හුත්‍වා න භවිස‍්සතී’ති වවත්‍ථෙති, චක‍්ඛුං අන‍්තවන‍්තතො වවත්‍ථෙති, චක‍්ඛුං අද‍්ධුවං අසස‍්සතං විපරිනාමධම‍්ම’න්ති වවත්‍ථෙති, ‘චක‍්ඛුං අනිච‍්චං සඞ‍්ඛතං පටිච‍්චසමුප‍්පන‍්නං ඛයධම‍්මං වයධම‍්මං විරාගධම‍්මං නිරොධධම‍්ම’න්ති වවත්‍ථෙති. චක‍්ඛුං අනිච‍්චතො වවත්‍ථෙති, නො නිච‍්චතො, දුක‍්ඛතො වවත්‍ථෙති, නො සුඛතො; අනත‍්තතො වවත්‍ථෙති, නො අත‍්තතො, නිබ‍්බින්‍දති, නො නන්‍දති, විරජ‍්ජති, නො රජ‍්ජති, නිරොධෙති, නො සමුදෙති; පටිනිස‍්සජ‍්ජති, නො ආදියති අනිච‍්චතො වවත්‍ථෙන‍්තො නිච‍්චසඤ‍්ඤං පජහති, දුක‍්ඛතො වවත්‍ථෙන‍්තො සුඛසඤ‍්ඤං පජහති, අනත‍්තතො වවත්‍ථෙන‍්තො අත‍්තසඤ‍්ඤං පජහති
නිබ‍්බින්‍දන‍්තො නන්‍දිං පජහති, විරජ‍්ජන‍්තො රාගං පජහති, නිරොධෙන‍්තො සමුදයං පජහති, පටිනිස‍්සජ‍්ජන‍්තො ආදානං පජහති. එවං චක‍්ඛුං අජ‍්ඣත‍්තං වවත්‍ථෙති.
කථං සොතං අජ‍්ඣත‍්තං වවත්‍ථෙති: ‘සොතං අවිජ‍්ජාසම‍්භූත’න්ති වවත්‍ථෙති, -පෙ- එවං සොතං අජ‍්ඣත‍්තං වවත්‍ථෙති. කථං ඝානං අජ‍්ඣත‍්තං වවත්‍ථෙති ඝානං අවිජ‍්ජාසම‍්භූත’න්ති වවත්‍ථෙති , සොතං චතුන‍්නං මහාභූතානං උපාදායා’ති වවත්‍ථෙති සොතං උප‍්පන‍්න’න්ති වවත්‍ථෙති, ‘ සොතං සමුදාගතන‍්ති වවත්‍ථෙති, ‘ සොතං අහුත්‍වා සම‍්භූතං. හුත්‍වා න භවිස‍්සතී’ති වවත්‍ථෙති, අන‍්තවන‍්තතො වවත්‍ථෙති, සොතං අද‍්ධුවං අසස‍්සතං විපරිනාමධම‍්ම’න්ති වවත්‍ථෙති, ‘සොතං අනිච‍්චං සඞ‍්ඛතං පටිච‍්චසමුප‍්පන‍්නං ඛයධම‍්මං වයධම‍්මං
-පෙ- එවං ඝානං අජ‍්ඣත‍්තං වවත්‍ථෙති. කථං ජිව‍්හං අජ‍්ඣත‍්තං වවත්‍ථෙති: ‘ කථං කායං අජ‍්ඣත‍්තං වවත්‍ථෙති: කථං මනං අජ‍්ඣත‍්තං වවත්‍ථෙති, .. එවං අජ‍්ඣත‍්තධම‍්මෙ වවත්‍ථෙති. තං ඤාතට්ඨෙන ඤාණං, පජානනට්ඨෙන පඤ්ඤා තෙන වුච්චති: ‘අජ‍්ඣත‍්තවවත්‍ථානෙ පඤ්ඤා වත්‍ථුනානත‍්තෙ ඤාණං’,
>>16 බහිද‍්ධා වවත්‍ථානෙ පඤ්ඤා ගොචරනානත‍්තඤාණං
කථං බහිද‍්ධා වවත්‍ථානෙ පඤ්ඤා ගොචරනානත‍්තෙ ඤාණං. කථං බහිද‍්ධා ධම‍්මෙ වවත්‍ථෙති: රූපෙ බහිද‍්ධා වවත්‍ථෙති, සද‍්දෙ බහිද‍්ධා වවත්‍ථෙති, ගන්‍ධෙ බහිද‍්ධා වවත්‍ථෙති, රසෙ බහිද‍්ධා වවත්‍ථෙති, ඵොට‍්ඨබ‍්බෙ බහිද‍්ධා වවත්‍ථෙති,
ධම‍්මෙ බහිද‍්ධා වවත්‍ථෙති. කථං රූපෙ බහිද‍්ධා වවත්‍ථෙති: රූපා අවිජ‍්ජාසම‍්භූතා’ති වවත්‍ථෙති, රූපා තණ‍්හා සම‍්භූතා’ති වවත්‍ථෙති, ‘රූපා කම‍්මසම‍්භූතා’ති වවත්‍ථෙති, ‘රූපා ආහාරසම‍්භූතා’ති වවත්‍ථෙති, ‘රූපා චතුන‍්නං මහාභූතානං උපාදාය’ති වවත්‍ථෙති, ‘රූපා උප‍්පන‍්නා’ති වවත්‍ථෙති, ‘රූපා සමුදාගතා’ති වවත්‍ථෙති, රූපා අහුත්‍වා සම‍්භූතා හුත්‍වා න භවිස‍්සන‍්තී’ති වවත්‍ථෙති, රූපෙ අන‍්තවන‍්තතො වවත්‍ථෙති, ‘රූපා අද‍්ධුවා අසස‍්සතා විපරිනාමධම‍්මා’ති වවත්‍ථෙති, ‘රූපා අනිච‍්චා සඞ්ඛතා පටිච‍්චසමුප‍්පන‍්නා ඛයධම‍්මා වයධම‍්මා විරාගධම‍්මා නිරොධධම‍්මා’ති වවත්‍ථෙති, රූපෙ අනිච‍්චතො වවත්‍ථෙති, නො නිච‍්චතො, දුක‍්ඛතො වවත්‍ථෙති, නො සුඛතො, අනත‍්තතො වවත්‍ථෙති, නො අත‍්තතො, නිබ‍්බින්‍දති, නො නන්‍දති, විරජ‍්ජති, නො රජ‍්ජති, නිරොධෙති, නො සමුදෙති: පටිනිස‍්සජ‍්ජති
නො ආදියති, අනිච‍්චතො වවත්‍ථෙන‍්තො විච‍්චසඤ‍්ඤං පජහති, දුක‍්ඛතො වවත්‍ථෙන‍්තො සුඛසඤ‍්ඤං ජහති, අනත‍්තතො වවත්‍ථෙන‍්තො අත‍්තසඤ‍්ඤං පජහති, නිබ‍්බින්‍දන‍්තො නන්‍දිං පජහති, විරජ‍්ජන‍්තො රාගං පජහති,
නිරොධෙන‍්තො සමුදයං පජහති, පටිනිස‍්සජ‍්ජන‍්තො ආදානං පජහති. එවං රූපෙ බහිද‍්ධා වවත්‍ථෙති. කථං සද‍්දෙ බහිද‍්ධා වවත්‍ථෙති -පෙ- එවං සද‍්දෙ බහිද‍්ධා වවත්‍ථෙති. කථං ගන්‍ධෙ බහිද‍්ධා වවත්‍ථෙති: ‘ -පෙ- එවං ගන්‍ධෙ බහිද‍්ධා වවත්‍ථෙති. කථං රසෙ බහිද‍්ධා වවත්‍ථෙති: ‘ ති. කථං ඵොට‍්ඨබ‍්බෙ බහිද‍්ධා වවත්‍ථෙති: ‘ඵොට‍්ඨබ‍්බා අවිජ‍්ජාසම‍්භූතා’ති වවත්‍ථෙති: ඵොට‍්ඨබ‍්බා තණ‍්හාසම‍්භූතාති වවත්‍ථෙති, ‘ඵොට‍්ඨබ‍්බා කම‍්මසම‍්භූතා’ති වවත්‍ථෙති, ඵොට‍්ඨබ‍්බා ආහාරසම‍්භූතාති, වවත්‍ථෙති,
ඵොට‍්ඨබ‍්බා උප‍්පන‍්නා’ති වවත්‍ථෙති, ඵොට‍්ඨබ‍්බා සමුදාගතාති වවත්‍ථෙති -පෙ- එවං ඵොට‍්ඨබ‍්බෙ බහිද‍්ධා වවත්‍ථෙති. කථං ධම‍්මෙ බහිද‍්ධා වවත්‍ථෙති:........ධම‍්මා චතුන‍්නං මහාභූතානං උපාදායා’ති වවත්‍ථෙති, ..එවං ධම‍්මෙ බහිද‍්ධා වවත්‍ථෙති. තං ඤාතට්ඨෙන ඤාණං, පජානනට්ඨෙන පඤ්ඤා, තෙන වුච්චති: ‘බහිද‍්ධා වවත්‍ථානෙ පඤ්ඤා ගොචරනානත‍්තෙ ඤාණං’
>>17. චරියාවවත්‍ථානෙ පඤ්ඤා චරියානානත‍්තෙ ඤාණං.
කථං චරියාවවත්‍ථානෙ පඤ්ඤා චරියානානත‍්තෙ ඤාණං. චරියාති තිස්සො චරියායො: විඤ‍්ඤාණචරියා, අඤ‍්ඤාණචරියා, ඤාණචරියා.
කතමා විඤ‍්ඤාණචරියා: රූපෙසු දස‍්සනත්‍ථාය ආවජ‍්ජනකිරියාබ්‍යාකතා විඤ‍්ඤාණචරියා* රූපෙසු දස‍්සනත්‍ථො චක‍්ඛුවිඤ‍්ඤාණං විඤ‍්ඤාණචරියා, රූපෙසු දිට‍්ඨත‍්තා අභිනිරොපනා විපාකමනොධාතු විඤ‍්ඤාණචරියා, රූපෙසු අභිනිරොපිතත‍්තා විපාකමනො විඤ‍්ඤාණධාතු විඤ‍්ඤාණචරියා. සද‍්දෙසු සවනත්‍ථාය ආජ‍්ජනකිරියාබ්‍යාකතා විඤ‍්ඤාණචරියා, සද‍්දෙසු සවනත්‍ථො සොතවිඤ‍්ඤාණං විඤ‍්ඤාණචරියා, සද‍්දෙසු සුතත‍්තා අභිනිරොපනා විපාක මනොධාතු විඤ‍්ඤාණචරියා,......., ගන්‍ධෙසු ඝායනත්‍ථො ඝානවිඤ‍්ඤාණං විඤ‍්ඤාණචරියා, ...
රසෙසු සායනත්‍ථාය ආවජ‍්ජනකිරියාබ්‍යාකතා විඤ‍්ඤාණචරියා, …..ඵොට‍්ඨබ‍්බෙසු ඵුසනත්‍ථාය ආවජ‍්ජනකිරියාබ්‍යාකතා.... ධම‍්මෙසු විජානනත්‍ථාය ආවජ‍්ජනකිරියාබ්‍යාකතා විඤ‍්ඤාණචරියා, ධම‍්මෙසු විජානනත්‍ථො මනොවිඤ‍්ඤාණං විඤ‍්ඤාණචරියා, ධම‍්මෙසු විඤ‍්ඤාණතත‍්තා
අභිනිරොපනා විපාකමනොධාතු විඤ‍්ඤාණචරියා, ධම‍්මෙසු අභිනිරොපිතත‍්තා විපාකමනොවිඤ‍්ඤාණධාතු විඤ‍්ඤාණචරියා.
විඤ‍්ඤාණධාතු කෙනට‍්ඨෙන විඤ‍්ඤාණචරියා. නීරාගා චරතීති විඤ‍්ඤාණචරියා, නිද‍්දෙසා චරතීති විඤ‍්ඤාණචරියා, නිම‍්මොහා චරතීති විඤ‍්ඤාණචරියා, නිම‍්මානා චරතීති විඤ‍්ඤාණචරියා, නිද‍්දිට‍්ඨි චරතීති විඤ‍්ඤාණචරියා, නිඋද‍්ධච‍්චා චරතීති විඤ‍්ඤාණචරියා, නිබ‍්බිවිකිච‍්ඡා චරතීති විඤ‍්ඤාණචරියා, නානුසයා චරතීති විඤ‍්ඤාණචරියා, රාගවිප‍්පයුත‍්තා චරතීති විඤ‍්ඤාණචරියා, දොසවිප‍්පයුත‍්තා චරතීති විඤ‍්ඤාණචරියා, මොහවිප‍්පයුත‍්තා චරතීති විඤ‍්ඤාණචරියා,
මානවිප‍්පයුත‍්තා චරතීති විඤ‍්ඤාණචරියා, දිට‍්ඨිවිප‍්පයුත‍්තා චරතීති විඤ‍්ඤාණචරියා,
උද‍්ධච‍්චවිප‍්පයුත‍්තා චරතීති විඤ‍්ඤාණචරියා, විචිකිච‍්ඡාවිප‍්පයුත‍්තා චරතීති විඤ‍්ඤාණචරියා, අනුසයවිප‍්පයුත‍්තා චරතීති විඤ‍්ඤාණචරියා, කුසලෙහි කම‍්මෙහි විප‍්පයුත‍්තා චරතීති විඤ‍්ඤාණචරියා, අකුසලෙහි කම‍්මෙහි විප‍්පයුත‍්තා චරතීති විඤ‍්ඤාණචරියා,
සාවජ‍්ජෙහි කම‍්මෙහි විප‍්පයුත‍්තා චරතීති විඤ‍්ඤාණචරියා, අනවජ‍්ජෙහි කම‍්මෙහි විප‍්පයුත‍්තා චරතීති විඤ‍්ඤාණචරියා, කණ‍්හෙහි කම‍්මෙහි විප‍්පයුත‍්තා චරතීති විඤ‍්ඤාණචරියා, සුක‍්කෙහි කම‍්මෙහි විප‍්පයුත‍්තා චරතීති විඤ‍්ඤාණචරියා, සුඛුද්‍රයෙහි කම‍්මෙහි විප‍්පයුත‍්තා චරතීති විඤ‍්ඤාණචරියා, දුක‍්ඛුද්‍රයෙහි කම‍්මෙහි විප‍්පයුත‍්තා චරතීති විඤ‍්ඤාණචරියා, සුඛවිපාකෙහි කම‍්මෙහි විප‍්පයුත‍්තා චරතීති විඤ‍්ඤාණචරියා, දුක‍්ඛවිපාකෙහි කම‍්මෙහි විප‍්පයුත‍්තා චරතීති විඤ‍්ඤාණචරියා, විඤ‍්ඤාතෙ චරතීති විඤ‍්ඤාණචරියා විඤ‍්ඤාණස‍්ස එවරූපා චරියා හොතීති විඤ‍්ඤාණචරියා, පකතිපරිසුද‍්ධමිදං චිත්තං නික‍්කිලෙසට‍්ඨෙනාති විඤ‍්ඤාණචරියා, අයං විඤ‍්ඤාණචරියා.
>>විභඞ‍්ගප‍්පකරණං>> ඤාණ විභඬ්ගය
පඤ‍්චවිඤ‍්ඤාණා උප‍්පන‍්නවත්‍ථුකා, උප‍්පන‍්නාරම‍්මණා, පුරෙජාතවත්‍ථුකා, පුරෙජාතාරම‍්මණා, අජ‍්ඣත‍්තිකවත්‍ථුකා, බාහිරාරම‍්මණා, අසම‍්භින‍්නවත්‍ථුකා, අසම‍්භින‍්නාරම‍්මණා, නානාවත්‍ථුකා, නානාරම‍්මණා, න අඤ‍්ඤමඤ‍්ඤස‍්ස ගොචරවිසයං පච‍්චනුභොන‍්ති, න අසමන‍්නාහාරා උප්පජ්ජන්ති, න අමනසිකාරා උප්පජ්ජන්ති, න අබ‍්බොකිණ‍්ණා උප්පජ්ජන්ති, න අපුබ‍්බං අචරිමං උප්පජ්ජන්ති. න අඤ‍්ඤමඤ‍්ඤස‍්ස සමනන‍්තරා උප්පජ්ජන්ති.
පඤ‍්චවිඤ‍්ඤාණා අනාභොගා. පඤ‍්චහි විඤ‍්ඤාණෙහි න කිඤ්චි ධම්මං පටිජානාති අඤ‍්ඤත්‍ර අභිනිපාතමත‍්තා. පඤ‍්චන‍්නං විඤ‍්ඤාණානං සමනන‍්තරාපි න කිඤ්චි ධම්මං පටිවිජානාති. පඤ‍්චහි විඤ‍්ඤාණෙහි න කිඤ්චි ඉරියාපථං කප‍්පෙති. පඤ‍්චන‍්නං විඤ‍්ඤාණානං සමනන‍්තරාපි න කිඤ්චි ඉරියාපථං කප‍්පෙති. පඤ‍්චහි විඤ‍්ඤාණෙහි න කායකම‍්මං න වචීකම‍්මං පට‍්ඨපෙති පඤ‍්චන‍්නං විඤ‍්ඤාණානං සමනන‍්තරාපි න කායකම‍්මං න වචීකම‍්මං පට‍්ඨපෙති. පඤ‍්චහි විඤ‍්ඤාණෙහි න කුසලාකුසලං ධම්මං සමාදියති. පඤ‍්චන‍්නං විඤ‍්ඤාණානං සමනන‍්තරාපි න කුසලාකුසලං ධම්මං සමාදියති. පඤ‍්චහි විඤ‍්ඤාණෙහි න සමාපජ්ජති, න වුට‍්ඨාති. පඤ‍්චන‍්නං විඤ‍්ඤාණානං සමනන‍්තරාපි න සමාපජ්ජති, න වුට‍්ඨාති. පඤ‍්චහි විඤ‍්ඤාණෙහි න චවති, න උප‍්පජ‍්ජති. පඤ‍්චන‍්නං විඤ‍්ඤාණානං සමනන‍්තරාපි න චවති, න උප‍්පජ‍්ජති. පඤ‍්චහි විඤ‍්ඤාණෙහි න සුපති, න පටිබුජ‍්ඣති, න සුපිනං පස‍්සති. පඤ‍්චන‍්නං විඤ‍්ඤාණානං සමනන‍්තරාපි න සුපති, න පටිබුජ‍්ඣති, න සුපිනං පස‍්සති. යාථාවක වත්‍ථු විභාවනා පඤ්ඤා
කතමා අඤ‍්ඤාණචරියා: මනාපියෙසු රූපෙසු රාගස‍්ස ජවනත්‍ථාය ආවජ‍්ජනකිරියාබ්‍යාකතා විඤ‍්ඤාණචරියා , රාගස‍්ස ජවනා අඤ‍්ඤාණචරියා අමනාපියෙසු රූපෙසු දොසස‍්ස ජවනත්‍ථාය ආවජ‍්ජනකිරියාබ්‍යාකතා විඤ‍්ඤාණචරියා, දොසස‍්ස ජවනා අඤ‍්ඤාණචරියා, තදුභයෙන අසමපෙක‍්ඛනස‍්මිං වත්‍ථුස‍්මිං මොහස‍්ස ජවනත්‍ථාය ආවජ‍්ජනකිරියාබ්‍යාකතා විඤ‍්ඤාණචරියා, මොහස‍්ස ජවනා අඤ‍්ඤාණචරියා, විනිබන්‍ධස‍්ස මානස‍්ස ජවනත්‍ථාය ආවජ‍්ජනකිරියාබ්‍යාකතා විඤ‍්ඤාණචරියා, මානස‍්ස ජවනා අඤ‍්ඤාණචරියා, පරාමට‍්ඨාය දිට‍්ඨියා ජවනත්‍ථාය ආවජ‍්ජනකිරියාබ්‍යාකතා විඤ‍්ඤාණචරියා, දිට‍්ඨියා ජවනා අඤ‍්ඤාණචරියා, වික‍්ඛෙපගතස‍්ස උද‍්ධච‍්චස‍්ස ආවජ‍්ජනකිරියාබ්‍යාකතා විඤ‍්ඤාණචරියා, උද‍්ධච‍්චස‍්ස ජවනා අඤ‍්ඤාණචරියා, අනිට‍්ඨඞ‍්ගතාය විචිකිච‍්ඡාය ජවනත්‍ථාය ආවජ‍්ජනකිරියාබ්‍යාකතා විඤ‍්ඤාණචරියා, විචිකිච‍්ඡාය ජවනා අඤ‍්ඤාණචරියා, ථාමගතස‍්ස අනුසයස‍්ස ජවනත්‍ථාය ආවජ‍්ජනකිරියාබ්‍යාකතා විඤ‍්ඤාණචරියා, අනුසයස‍්ස ජවනා අඤ‍්ඤාණචරියා. මනාපියෙසු සද‍්දෙසු -පෙ- මනාපියෙසු ගන්‍ධෙසු -පෙ- මනාපියෙසු රසෙසු -පෙ- මනාපියෙසු ඵොට‍්ඨබ‍්බෙසු -පෙ- මනාපියෙසු ධම‍්මෙසු රාගස‍්ස …...: සරාගා චරතීති අඤ‍්ඤාණචරියා, සදොසා චරතීති අඤ‍්ඤාණචරියා, සමොහා චරතීති අඤ‍්ඤාණචරියා, සමානා චරතීති අඤ‍්ඤාණචරියා, සදිට‍්ඨි චරතීති අඤ‍්ඤාණචරියා, සඋද‍්ධච‍්චා චරතීති අඤ‍්ඤාණචරියා, සවිචිකිච‍්ඡා චරතීති අඤ‍්ඤාණචරියා සානුසසා චරතීති අඤ‍්ඤාණචරියා, රාගසම‍්පයුත‍්තා චරතීති අඤ‍්ඤාණචරියා, දොසසම‍්පයුත‍්තා චරතීති අඤ‍්ඤාණචරියා, මොහසම‍්පයුත‍්තා චරතීති අඤ‍්ඤාණචරියා, මානසම‍්පයුත‍්තා චරතීති අඤ‍්ඤාණචරියා, දිට‍්ඨිසම‍්පයුත‍්තා චරතීති අඤ‍්ඤාණචරියා, උද‍්ධච‍්ච සම‍්පයුත‍්තා චරතීති අඤ‍්ඤාණචරියා, විචිකිච‍්ඡා සම‍්පයුත‍්තා චරතීති අඤ‍්ඤාණචරියා, අනුසයසම‍්පයුත‍්තා චරතීති අඤ‍්ඤාණචරියා, කුසලෙහි කම‍්මෙහි විප‍්පපයුත‍්තා චරතීති අඤ‍්ඤාණචරියා, අකුසලෙහි කම‍්මෙහි සම‍්පයුත‍්තා චරතීති අඤ‍්ඤාණචරියා, සාවජ‍්ජෙහි කම‍්මෙහි සම‍්පයුත‍්තා චරතීති අඤ‍්ඤාණචරියා, අනවජ‍්ජෙහි කම‍්මෙහි විප‍්පයුත‍්තා චරතීති අඤ‍්ඤාණචරියා, කණ‍්හෙහි කම‍්මෙහි සම‍්පයුත‍්තා2 චරතීති අඤ‍්ඤාණචරියා, සුක‍්කෙහි කම‍්මෙහි විප‍්පයුත‍්තා චරතීති අඤ‍්ඤාණචරියා, සුඛුද්‍රයෙහි කම‍්මෙහි විප‍්පයුත‍්තා චරතීති අඤ‍්ඤාණචරියා, දුක‍්ඛුද්‍රයෙහි කම‍්මෙහි සම‍්පයුත‍්තා2 චරතීති අඤ‍්ඤාණචරියා, සුඛවිපාකෙහි කම‍්මෙහි විප‍්පයුත‍්තා චරතීති අඤ‍්ඤාණචරියා, දුක‍්ඛවිපාකෙහි කම‍්මෙහි සම‍්පයුත‍්තා2 අඤ‍්ඤාතෙ3 චරතීති අඤ‍්ඤාණචරියා, අඤ‍්ඤාණස‍්ස එවරූපා චරියා හොතීති අඤ‍්ඤාණචරියා, අයං අඤ‍්ඤාණචරියා.
කතමා ඤාණචරියා. අනිච‍්චානුපස‍්සනත්‍ථාය ආවජ‍්ජනකිරියාබ්‍යාකතා විඤ‍්ඤාණචරියා, අනිච‍්චානුපස‍්සනා ඤාණචරියා, දුක‍්ඛානුපස‍්සනත්‍ථාය ආවජ‍්ජනකිරියාබ්‍යාකතා විඤ‍්ඤාණචරියා, දුක‍්ඛානුපස‍්සනා ඤාණචරියා, අනත‍්තානුපස‍්සනත්‍ථාය ආවජ‍්ජනකිරියාබ්‍යාකතා විඤ‍්ඤාණචරියා, අනත‍්තානුපස‍්සනා ඤාණචරියා, නිබ‍්බිදානුපස‍්සනත්‍ථාය 2 -පෙ- විරාගානුපස‍්සනත්‍ථාය 2 -පෙ- නිරොධානුපස‍්සනත්‍ථාය 2 -පෙ- පටිනිස‍්සග‍්ගානුපස‍්සනත්‍ථාය 2 -පෙ- ඛයානුපස‍්සනත්‍ථාය -පෙ- වයානුපස‍්සනත්‍ථාය -පෙ- විපරිනාමානුපස‍්සනත්‍ථාය 2 -පෙ- අනිමිත‍්තානුපස‍්සනත්‍ථාය -පෙ- අප‍්පනිහිතානුපස‍්සනත්‍ථාය -පෙ- සුඤ‍්ඤතානුපස‍්සනත්‍ථාය -පෙ- අධිපඤ‍්ඤාධම‍්මානුපස‍්සනත්‍ථාය 2 -පෙ- යථාභූතඤාණ දස‍්සනත්‍ථාය -පෙ- ආදීනවානුපස‍්සනත්‍ථාය -පෙ- පටිසඞ‍්ඛානුපස‍්සනත්‍ථාය ආවජ‍්ජනකිරියාබ්‍යාකතා විඤ‍්ඤාණචරියා, පටිසඞ‍්ඛානුපස‍්සනා ඤාණවිරියා, විවට‍්ටානුපස‍්සනා ඤාණචරියා, සොතාපත‍්තිමග‍්ගො ඤාණචරියා, සොතාපත‍්තිඵලසමාපත‍්ති ඤාණචරියා, සකදාගාමිමග‍්ගො ඤාණචරියා, සකදාගාමිඵලසමාපත‍්ති ඤාණචරියා, අනාගාමිමග‍්ගො ඤාණචරියා, අනාගාමිඵලසමාපත‍්ති ඤාණචරියා, අරහත‍්තමග‍්ගො ඤාණචරියා අරහත‍්තඵලසමාපත‍්ති 2 ඤාණචරියා. ඤාණචරියා කෙනට‍්ඨෙන ඤාණචරියා. නීරාගා චරතීති ඤාණචරියා, නිද‍්දොසා චරතීති ඤාණචරියා, නිම‍්මොහා චරතීති ඤාණචරියා, නිම‍්මානා චරතීති ඤාණචරියා,
නිද‍්දිට‍්ඨි චරතීති ඤාණචරියා, නිඋද‍්ධච‍්චා චරතීති ඤාණචරියා, නිබ‍්බිවිකිච‍්ඡා චරතීති ඤාණචරියා, නානුසයා චරතීති ඤාණචරියා, රාගවිප‍්පයුත‍්තා චරතීති ඤාණචරියා, දොසවිප‍්පයුත‍්තා චරතීති ඤාණචරියා, මොහවිප‍්පයුත‍්තා චරතීති ඤාණචරියා, මානවිප‍්පයුත‍්තා චරතීති ඤාණචරියා, දිට‍්ඨිවිප‍්පයුත‍්තා චරතීති ඤාණචරියා, උද‍්ධච‍්චවිප‍්පයුත‍්තා චරතීති ඤාණචරියා, විචිකිච‍්ඡාවිප‍්පයුත‍්තා චරතීති ඤාණචරියා, අනුසයවිප‍්පයුත‍්තා චරතීති ඤාණචරියා, කුසලෙහි කම‍්මෙහි සම‍්පයුත‍්තා1 චරතීති ඤාණචරියා, අකුසලෙහි කම‍්මෙහි විප‍්පයුත‍්තා චරතීති ඤාණචරියා, සාවජ‍්ජෙහි කම‍්මෙහි විප‍්පයුත‍්තා චරතීති ඤාණචරියා, අනවජ‍්ජෙහි කම‍්මෙහි සම‍්පයුත‍්තා චරතීති ඤාණචරියා, කණ‍්හෙහි කම‍්මෙහි විප‍්පයුත‍්තා චරතීති ඤාණචරියා, සුක‍්කෙහි කම‍්මෙහි සම‍්පයුත‍්තා1 චරතීති ඤාණචරියා සුඛුද්‍රයෙහි කම‍්මෙහි සම‍්පයුත‍්තා චරතීති ඤාණචරියා, දුක‍්ඛුද්‍රයෙහි කම‍්මෙහි විප‍්පයුත‍්තා චරතීති ඤාණචරියා, සුඛවිපාකෙහි කම‍්මෙහි සම‍්පයුත‍්තා1 චරතීති ඤාණචරියා, දුක‍්ඛවිපාකෙහි කම‍්මෙහි විප‍්පයුත‍්තා චරතීති ඤාණචරියා, ඤාතෙ2 චරතීති ඤාණචරියා, ඤාණස්ස එවරූපා චරියා හොතීති ඤාණචරියා, අයං ඤාණචරියා. අඤ‍්ඤා විඤ‍්ඤාණචරියා, අඤ‍්ඤා අඤ‍්ඤාණචරියා, අඤ‍්ඤා ඤාණචරියාති තං ඤාතට්ඨෙන ඤාණං, පජානනට්ඨෙන පඤ්ඤා තෙන වුච්චති: චරියාවවත්‍ථානෙ පඤ්ඤා චරියානානත‍්තෙ ඤාණං. චරියානානත‍්තඤාණනිද‍්දෙසො.
>>18. චතුධම‍්මවවත්‍ථානෙ පඤ්ඤා භූමිනානත‍්තෙ ඤාණං.
චතස්සො භූමියො: කාමාවාරා භූමි, රූපාවචරා භූමි, අරූපාවචරා භූමි, අපරියාපන‍්නා භූමි.
කතමා කාමාවචරා භූමි: 2 3 හෙට‍්ඨතො අවීචිරනිරයං පරියන‍්තං කරිත්‍වා, උපරිතො පරනිම‍්මිතවසවත‍්ති දෙවෙ අන‍්තො කරිත්‍වා යං එතස‍්මිං අන‍්තරෙ එත්‍ථාවචරා එත්‍ථ පරියාපන‍්නා ඛන්‍ධධාතුආයතනා රූපා වෙදනා සඤ‍්ඤා සඞ්ඛාරා විඤ‍්ඤාණං, අයං කාමාවචරා භූමි. කතමා රූපාවචරා භූමි: හෙට‍්ඨතො බ්‍රහ‍්මලොකං පරියන‍්තං කරිත්‍වා, උපරිතො අකනිට‍්ඨො දෙවෙ අන‍්තො කරිත්‍වා, යං එතස‍්මිං අන‍්තරෙ එත්‍ථාවචරා එත්‍ථ පරියාපන‍්නා සමාපන‍්නස‍්ස වා උප‍්පන‍්නස‍්ස1 වා දිට‍්ඨධම‍්මසුඛවිහාරිස‍්ස වා චිත‍්තචෙතසිකා ධම‍්මා, අයං රූපාවචරා භූමි. කතමා අරූපාවචරා භූමි: හෙට‍්ඨතො ආකාසානඤ‍්චායතනූපගෙ දෙවෙ පරියන‍්තං කරිත්‍වා උපරිතො නෙවසඤ‍්ඤානාසඤ‍්ඤායතනූපගෙ දෙවෙ අන‍්තො කරිත්‍වා, යං එතස‍්මිං අන‍්තරෙ එත්‍ථාවචරා එත්‍ථ පරියාපන‍්නා සමාපන‍්නස‍්ස වා උප‍්පන‍්නස‍්ස1 වා දිට‍්ඨධම‍්මසුඛවිහාරිස‍්ස වා චිත‍්තචෙතසිකා ධම‍්මා, අයං අරූපාවචරා භූමි. කතමා අපරියාපන‍්න භූමි: අපරියාපන‍්නා මග‍්ගා ච මග‍්ගඵලානි ච අසඞ්ඛතා ච ධාතු, අයං අපරියාපන‍්නා භූමි. ඉමා චතස්සො භූමියො.
අපරාපි චතස්සො භූමියො: චත‍්තාරො සතිපට‍්ඨානා, චත‍්තාරො සම‍්මප‍්පධානා, චත‍්තාරො ඉද‍්ධිපාදා චත‍්තාරි ඣානානි, චතස්සො අප‍්පමඤ‍්ඤායො, චතස්සො අරූපසමාපත‍්තියො, චතස්සො පටිසම‍්භිදා, චතස්සො පටිපදා, චත‍්තාරි ආරම‍්මණානි, චත‍්තාරි අරියවංසානි, චත‍්තාරි සඞ‍්ගහවත්‍ථූනි, චත‍්තාරි චක‍්කානි, චත‍්තාරි ධම‍්මපදානි, ඉමා චතස්සො භූමියො.
තං ඤාතට්ඨෙන ඤාණං, පජානනට්ඨෙන පඤ්ඤා. තෙන වුච්චති: චතුධම‍්මවවත්‍ථානෙ පඤ්ඤා භූමිනානත‍්තෙ ඤාණං.
>> 19. නවධම‍්මවවත්‍ථානෙ පඤ්ඤා ධම‍්මනානත‍්තෙ ඤාණං.
කථං කාමාවචරෙ ධම‍්මෙ කුසලතො වවත්‍ථෙති, අකුසලතො වවත්‍ථෙති, අබ්‍යාකතතො වවත්‍ථෙති: දස කුසලකම‍්මපථෙ කුසලතො වවත්‍ථෙති, දස අකුසලකම‍්මපථෙ අකුසලතො වවත්‍ථෙති, රූපඤ‍්ච විපාකඤ‍්ච කිරියඤ‍්ච අබ්‍යාකතතො වවත්‍ථෙති. එවං කාමාවචරෙ ධම‍්මෙ කුසලතො වවත්‍ථෙති, අකුසලතො වවත්‍ථෙති, අබ්‍යාකතතො වවත්‍ථෙති.
කථං රූපාවචරෙ ධම‍්මෙ කුසලතො වවත්‍ථෙති: අබ්‍යාකතතො වවත්‍ථෙති: ඉධට‍්ඨස‍්ස චත‍්තාරි ඣානානි කුසලතො වවත්‍ථෙති, තත්‍රූපපන‍්නස‍්ස චත‍්තාරි ඣානානි අබ්‍යාකතතො වවත්‍ථෙති. එවං රූපාවචරෙ ධම‍්මෙ කුසලතො වවත්‍ථෙති, අබ්‍යාකතතො වවත්‍ථෙති.
කථං අරූපාවචරෙ ධම‍්මෙ කුසලතො වවත්‍ථෙති, අබ්‍යාකතතො වවත්‍ථෙති: ඉධට‍්ඨස‍්ස චතස්සො අරූපාවචරසමාපත‍්තියො කුසලතො වවත්‍ථෙති, තත්‍රූපපන‍්නස‍්ස චතස්සො අරූපාවචරසමාපත‍්තියො අබ්‍යාකතතො වවත්‍ථෙති. එවං අරූපාවචරෙ ධම‍්මෙ කුසලතො වවත්‍ථෙති, අබ්‍යාකතතො වවත්‍ථෙති.
කථං අපරියාපන‍්නො ධම‍්මෙ කුසලතො වවත්‍ථෙති, අබ්‍යාකතතො වවත්‍ථෙති: චත‍්තාරො අරියමග‍්ගෙ කුසලතො වවත්‍ථෙති, චත‍්තාරි ච සාමඤ‍්ඤඵලානි නිබ‍්බානඤ‍්ච අබ්‍යාකතතො වවත්‍ථෙති. එවං අපරියාපන‍්නො ධම‍්මෙ කුසලතො වවත්‍ථෙති, අබ්‍යාකතතො වවත්‍ථෙති. එවං ධම‍්මෙ වවත්‍ථෙති.
නව පාමොජ‍්ජමූලකා ධම‍්මා: අනිච‍්චතො මනසිකරොතො පාමොජ‍්ජං ජායති, පමුදිතස‍්ස පීති ජායති, පීතිමනස‍්ස කායො පස‍්සම‍්භති, පස‍්සද‍්ධකායො සුඛං වෙදෙති, සුඛිනො චිත්තං සමාධියති, සමාහිතෙ චිත‍්තෙ යථාභූතං ජානාති1 පස‍්සති, යථාභූතං ජානං පස‍්සං නිබ‍්බින්‍දති, නිබ‍්බින්‍දං විරජ‍්ජති, විරාගා විමුච‍්චති. දුක‍්ඛතො මනසිකරොතො පාමොජ‍්ජං ජායති -පෙ- අනත‍්තතො මනසිකරොතො පාමොජ‍්ජං ජායති -පෙ- රූපං අනිච‍්චතො මනසිකරොතො පාමොජ‍්ජං ජායති -පෙ- රූපං දුක‍්ඛතො මනසිකරොතො පාමොජ‍්ජං ජායති -පෙ- රූපං අනත‍්තතො මනසිකරොතො පාමොජ‍්ජං ජායති -පෙ- වෙදනං -පෙ- සඤ්ඤං -පෙ- සඞ්ඛාරෙ -පෙ- විඤ‍්ඤාණං -පෙ- චක‍්ඛුං -පෙ- ජරාමරණං අනිච‍්චතො මනසිකරොතො පාමොජ‍්ජං ජායති -පෙ- ජරාමරණං දුක‍්ඛතො මනසිකරොතො පාමොජ‍්ජං ජායති -පෙ- ජරාමරණං අනත‍්තතො මනසිකරොතො පාමොජ‍්ජං ජායති, පමුදිතස‍්ස පීති ජායති, පීතිමනස‍්ස කායො පස‍්සම‍්භති, පස‍්සද‍්ධකායො සුඛං වෙදෙති, සුඛිනො චිත්තං සමාධියති, සමාහිතෙ චිත‍්තෙ යථාභූතං ජානාති පස‍්සති, යථාභූතං ජානං පස‍්සං නිබ‍්බින්‍දති, නිබ‍්බින්‍දං විරජ‍්ජති, විරාගා විමුච‍්චති. ඉමෙ නව පාමොජ‍්ජමූලකා ධම‍්මා.
>> ධම්මසඞ්ගණීප්‍රකරණය චිත‍්තුප‍්පාදකණ‍්ඩං
යස‍්මිං සමයෙ කාමාවචරං කුසලං චිත්තං උප‍්පන‍්නං හොති සොමනස‍්ස සහගතං ඤාණසම‍්පයුත‍්තං රූපාරම‍්මණං වා සද‍්දාරම‍්මණං වා ගන්‍ධාරම‍්මණං වා රසාරම‍්මණං වා ඵොට‍්ඨබ‍්බාරම‍්මණං වා ධම‍්මාරම‍්මණං වා යං යං වා පනාරබ‍්භ. තස‍්මිං සමයෙ ඵස‍්සො හොති, වෙදනා හොති, සඤ‍්ඤා හොති, චෙතනා හොති, චිත්තං හොති, විතක‍්කො හොති, විචාරො හොති, පීති හොති, සුඛං හොති, චිත‍්තස‍්සෙකග‍්ගතා හොති, සද‍්ධින්‍ද්‍රියං හොති, විරියින්‍ද්‍රියං හොති, සතින්‍ද්‍රියං හොති, සමාධින්‍ද්‍රියං හොති, පඤ‍්ඤින්‍ද්‍රියං හොති, 2 මනින්‍ද්‍රියං හොති, සොමනස‍්සින්‍ද්‍රියං හොති, ජීවිතින්‍ද්‍රියං හොති, සම‍්මාදිට‍්ඨි හොති, සම‍්මාසංකප‍්පො හොති, සම‍්මාවායාමො හොති, සම‍්මාසති හොති, සම‍්මාසමාධි හොති, සද‍්ධාබලං හොති, විරියබලං හොති, සතිබලං හොති, සමාධිබලං හොති, පඤ‍්ඤාබලං හොති, හිරිබලං හොති, ඔත‍්තප‍්පබලං හොති, අලොභො හොති, අදොසො හොති, අමොහො හොති, අනභිජ‍්ඣා හොති, අව්‍යාපාදො හොති, සම‍්මාදිට‍්ඨි හොති, හිරි හොති, ඔත‍්තප‍්පං හොති කායපස‍්සද‍්ධි හොති, චිත්ත පස‍්සද‍්ධි හොති, කායලහුතා හොති, චිත‍්තලහුතා හොති, කායමුදුතා හොති, චිත‍්තමුදුතා හොති, කායකම‍්මඤ‍්ඤතා හොති, චිත‍්තකම‍්මඤ‍්ඤතා හොති, කායපාගුඤ‍්ඤතා හොති, චිත‍්තපාගුඤ‍්ඤතා හොති, කායුජ‍්ජුකතා හොති, චිත‍්තුජ‍්ජුකතා හොති, සති හොති, සම‍්පජඤ‍්ඤං හොති, සමථො හොති, විපස‍්සනා හොති, පග‍්ගාහො හොති, අවික‍්ඛෙපො හොති, යෙ වා පන තස‍්මිං සමයෙ අඤ‍්ඤෙ’පි අත්‍ථි පටිච‍්චසමුප‍්පන‍්නා අරූපිනො ධම‍්මා-ඉමෙ ධම‍්මා කුසලා.
නව යොනිසොමනසිකාරමූලකා ධම‍්මා: අනිච‍්චතො යොනිසො මනසිකරොතො පාමොජ‍්ජං ජායති, පමුදිතස‍්ස පීති ජායති, පීතිමනස‍්ස කායොපස‍්සම‍්භති, පස‍්සද‍්ධකායො සුඛං වෙදෙති, සුඛිනො චිත්තං සමාධියති, සමාහිතෙන චිත‍්තෙන ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක‍්ඛසමුදයො’ති යථාභූතං පජානාති, පජානාති, ‘අයං දුක‍්ඛනිරොධො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක‍්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානාති.
දුක‍්ඛතො යොනිසොමනසිකරොතො පාමොජ‍්ජං ජායති, පමුදිතස‍්ස පීති ජායති, පීතිමනස‍්ස කායො පස‍්සම‍්භති, පස‍්සද‍්ධකායො සුඛං වෙදෙති, සුඛිනො චිත්තං සමාධියති, සමාහිතෙන චිත‍්තෙන ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක‍්ඛසමුදයො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක‍්ඛනිරොධො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක‍්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානාති.
අනත‍්තතො යොනිසොමනසිකරොතො පාමොජ‍්ජං ජායති -පෙ- රූපං අනිච‍්චතො යොනිසොමනසිකරොතො පාමොජ‍්ජං ජායති -පෙ- රූපං අනිච‍්චතො යොනිසොමනසිකරොතො පාමොජ‍්ජං ජායති -පෙ- රූපං දුක‍්ඛතො යොනිසොමනසිකරොතො පාමොජ‍්ජං ජායති -පෙ- රූපං අනත‍්තතො යොනිසොමනසිකරොතො පාමොජ‍්ජං ජායති -පෙ- වෙදනං -පෙ- සඤ්ඤං -පෙ- සඞ්ඛාරෙ -පෙ- විඤ‍්ඤාණං -පෙ- චක‍්ඛුං -පෙ- ජරාමරණං
අනිච‍්චතො යොනිසොමනසිකරොතො පාමොජ‍්ජං ජායති -පෙ- ජරාමරණං දුක‍්ඛතො යොනිසොමනසිකරොතො පාමොජ‍්ජං ජායති -පෙ- ජරාමරණං අනත‍්තතො යොනිසොමනසිකරොතො පාමොජ‍්ජං ජායති, පමුදිතස‍්ස පීති ජායති, පීතිමනස‍්ස කායො පස‍්සම‍්භති. පස‍්සද‍්ධකායො සුඛං වෙදෙති, සුඛිනො චිත්තං සමාධියති, සමාහිතෙන චිත‍්තෙන ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක‍්ඛසමුදයො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක‍්ඛනිරොධො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක‍්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානාති. ඉමෙ නව යොනිසොමනසිකාරමූලකා ධම‍්මා.
නව නානත‍්තා: ධාතුනානත‍්තං පටිච‍්ච උප‍්පජ‍්ජති ඵස‍්සනානත‍්තං, ඵස‍්සනානත‍්තං පටිච‍්ච උප‍්පජ‍්ජති වෙදනානත‍්තං, වෙදනානානත‍්තං පටිච‍්ච උප‍්පජ‍්ජති සඤ‍්ඤානානත‍්තං, සඤ‍්ඤානානත‍්තං පටිච‍්ච උප‍්පජ‍්ජති සඞ‍්කප‍්පනානත‍්තං, සඞ‍්කප‍්පනානත‍්තං පටිච‍්ච උප‍්පජ‍්ජති ඡන්‍දනානත‍්තං, ඡන්‍දනානත‍්තං පටිච‍්ච උප‍්පජ‍්ජති පරිළාහනානත‍්තං, පරිළාහනානත‍්තං පටිච‍්ච උප‍්පජ‍්ජති පරියෙසනානානත‍්තං, පරියෙසනානානත‍්තං පටිච‍්ච උප‍්පජ‍්ජති ලාභනානත‍්තං. ඉමෙ නවනානත‍්තා.
තං ඤාතට්ඨෙන ඤාණං, පජානනට්ඨෙන පඤ්ඤා. තෙන වුච්චති: ‘නව ධම‍්මවවත්‍ථානෙ පඤ්ඤා ධම‍්මනානත‍්තෙ ඤාණං.’
ධම‍්මනානත‍්තඤාණනිද‍්දෙසො.
Wibhajjawada | 2021-12-22 | 9.00 PM | විභජ්ජවාද ධම්මනානත්ව ඥානය final
නව නානාතව ධර්මයන් ධාතු නානාතව ස්පර්ශ නානාතව වෙදනා නානාතව සඤ‍්ඤානානත‍්තං සංකල්ප නානාතව ඡන්‍ද නානාතව
Wibhajjawada | 2021-12-29 | 9.00 PM | විභජ්ජවාද
>>21. පරිඤ‍්ඤාපඤ‍්ඤා තීරණට‍්ඨෙ ඤාණං.
>>22. පහානෙ පඤ්ඤා පරිච‍්චාගට‍්ඨෙ ඤාණං.
>>23. භාවනාපඤ‍්ඤා එකරසට‍්ඨෙ ඤාණං.
>>24. සච‍්ඡිකිරියාපඤ‍්ඤා ඵුසනට‍්ඨෙ ඤාණං.
කථං අභිඤ‍්ඤා පඤ්ඤා ඤාතට‍්ඨෙ ඤාණං,
පරිඤ‍්ඤාපඤ‍්ඤා තීරණට‍්ඨෙ ඤාණං,
පහානපඤ‍්ඤා පරිච‍්චාගට‍්ඨෙ ඤාණං,
සච‍්ඡිකිරියාපඤ‍්ඤා ඵුසනට‍්ඨෙ ඤාණං:
යෙ යෙ ධම‍්මා අභිඤ‍්ඤාතා හොන්ති තෙ තෙ ධම‍්මා ඤාතා හොන්ති, යෙ යෙ ධම‍්මා පරිඤ‍්ඤාතා හොන්ති තෙ තෙ ධම‍්මා තීරිතා හොන්ති, යෙ යෙ ධම‍්මා පහීන හොන්ති තෙ තෙ ධම‍්මා පරිච‍්චත‍්තා හොන්ති, යෙ යෙ ධම‍්මා භාවිතා හොන්ති තෙ තෙ ධම‍්මා එකරසා හොන්ති, යෙ යෙ ධම‍්මා සච‍්ඡිකතා හොන්ති තෙ තෙ ධම‍්මා ඵස‍්සිතා6 හොන්ති. තං ඤාතට්ඨෙන ඤාණං, පජානනට්ඨෙන පඤ්ඤා තෙන වුච්චති: ‘අභිඤ‍්ඤාපඤ‍්ඤා ඤාතට‍්ඨෙ ඤාණං, පරිඤ‍්ඤාපඤ‍්ඤා තීරණට‍්ඨෙ ඤාණං, පහානපඤ‍්ඤා පරිච‍්චාගට‍්ඨෙ ඤාණං, භාවනාපඤ‍්ඤා එකරසට‍්ඨෙ ඤාණං, සච‍්ඡිකිරියා පඤ්ඤා ඵුසනට‍්ඨෙ ඤාණං’.
>>25. පටිසම‍්භිදාඤාණං අත්‍ථනානත‍්තෙ පඤ්ඤා අත්‍ථපටිසම‍්භිදෙ ඤාණං.
26. ධම‍්මනානත‍්තෙ පඤ්ඤා ධම‍්මපටිසම‍්භිදෙ ඤාණං.
27. නිරුත‍්තිනානත‍්තෙ පඤ්ඤා නිරුත‍්තිපටිසම‍්භිදෙ ඤාණං.
28. පටිභාන නානත‍්තෙ පඤ්ඤා පටිභානපටිසම‍්භිදෙ ඤාණං.
කථං අත්‍ථනානත‍්තෙ පඤ්ඤා අත්‍ථපටිසම‍්භිදෙ ඤාණං, ධම‍්මනානත‍්තෙ පඤ්ඤා ධම‍්මපටිසම‍්භිදෙ ඤාණං, නිරුත‍්තිනානත‍්තෙ පඤ්ඤා නිරුත‍්තිපටිසම‍්භිදෙ ඤාණං, පටිභානනානත‍්තෙ පඤ්ඤා පටිභානපටිසම‍්භිදෙ ඤාණං. සද‍්ධින්‍ද්‍රියං ධම‍්මො, විරියින්‍ද්‍රියං ධම‍්මො, සතින්‍ද්‍රියං ධම‍්මො, සමාධින්‍ද්‍රියං ධම‍්මො, පඤ‍්ඤින්‍ද්‍රියං ධම‍්මො, අඤ‍්ඤො සද‍්ධින්‍ද්‍රියං ධම‍්මො අඤ‍්ඤො විරියින්‍ද්‍රියං ධම‍්මො, අඤ‍්ඤො සතින්‍ද්‍රියං ධම‍්මො, අඤ‍්ඤො සමාධින්‍ද්‍රියං ධම‍්මො, අඤ‍්ඤො පඤ‍්ඤින්‍ද්‍රියං ධම‍්මො, යෙන ඤාණෙන ඉමෙ නානා ධම‍්මා ඤාතා, තෙනෙව ඤාණෙන ඉමෙ නානා ධම‍්මා පටිවිදිතා’ති. තෙන වුච්චති, ‘ධම‍්මනානත‍්තෙ පඤ්ඤා ධම‍්මපටිසම‍්භිදෙ ඤාණං’. අධිමොක‍්ඛට‍්ඨො අත්‍ථො පග‍්ගහට‍්ඨො අත්‍ථො, උපට‍්ඨානට‍්ඨො අත්‍ථො, අවික‍්ඛෙපට‍්ඨො අත්‍ථො, දස්සනට්ඨො අත්‍ථො, අඤ‍්ඤො අධිමොක‍්ඛට‍්ඨො අත්‍ථො, අඤ‍්ඤො පග‍්ගහට‍්ඨො අත්‍ථො, අඤ‍්ඤො උපට‍්ඨානට‍්ඨො අත්‍ථො, අඤ‍්ඤො අවික‍්ඛෙපට‍්ඨො අත්‍ථො, අඤ‍්ඤො දස්සනට්ඨො අත්‍ථො යෙන ඤාණෙන ඉමෙ නානා අත්‍ථා ඤාතා, තෙනෙව ඤාණෙන ඉමෙ නානා අත්‍ථා පටිවිදිතා’ති. තෙන වුච්චති ‘අත්‍ථනානත‍්තෙ පඤ්ඤා අත්‍ථපටිසම‍්භිදෙ ඤාණං’. පඤ‍්ච ධම‍්මෙ සන්‍දස‍්සෙතුං බ්‍යඤ‍්ජනනිරුත‍්තාභිලාපා, පඤ‍්චත්‍ථෙ සන්‍දස‍්සෙතුං බ්‍යඤ‍්ජනනිරුත‍්තාභිලාපා. අඤ‍්ඤා ධම‍්මනිරුත‍්තියො, අඤ‍්ඤා අත්‍ථනිරුත‍්තියො. යෙන ඤාණෙන ඉමා නානා නිරුත‍්තියො ඤාතා, තෙනෙව ඤාණෙන ඉමා නානා නිරුත‍්තියො පටිවිදිතා’ති. තෙන වුච්චති: ‘නිරුත‍්තිනානත‍්තෙ පඤ්ඤා නිරුත‍්තිපටිසම‍්භිදෙ ඤාණං 2 ’. පඤ‍්චසු ධම‍්මෙසු ඤාණානි, පඤ‍්චසු අත්‍ථෙසු ඤාණානි, දසසු නිරුත‍්තිසු ඤාණානි. අඤ‍්ඤානි ධම‍්මෙසු ඤාණානි, අඤ‍්ඤානි අත්‍ථෙසු ඤාණානි, අඤ‍්ඤානි නිරුත‍්තිසු ඤාණානි. යෙන ඤාණෙන ඉමෙ නානා ඤාණා ඤාතා, තෙනෙව ඤාණෙන ඉමෙ නානා ඤාණා පටිවිදිතාති. තෙන වුච්චති: ‘පටිභානනානත‍්තෙ පඤ්ඤා පටිභානපටිසම‍්භිදෙ ඤාණං’. සද‍්ධාබලං ධම‍්මො, විරියබලං ධම‍්මො, සතිබලං ධම‍්මො, සමාධිබලං ධම‍්මො, පඤ‍්ඤාබලං ධම‍්මො. අඤ‍්ඤො සද‍්ධාබලං ධම‍්මො, අඤ‍්ඤො විරියබලං ධම‍්මො, අඤ‍්ඤො සතිබලං ධම‍්මො, අඤ‍්ඤො සමාධිබලං ධම‍්මො, අඤ‍්ඤො පඤ‍්ඤාබලං ධම‍්මො. යෙන ඤාණෙන ඉමෙ නානා ධම‍්මා ඤාතා, තෙනෙව ඤාණෙන ඉමෙ නානා ධම‍්මා පටිවිදිතා’ති. තෙන වුච්චති: ‘ධම‍්මනානත‍්තෙ පඤ්ඤා ධම‍්මපටිසම‍්භිදෙ ඤාණං’. අස‍්සද‍්ධියෙ අකම‍්පියට‍්ඨො අත්‍ථො, කොසජ‍්ජෙ අකම‍්පියට‍්ඨො අත්‍ථො, පමාදෙ අකම‍්පියට‍්ඨො අත්‍ථො, උද‍්ධච‍්චෙ අකම‍්පියට‍්ඨො අත්‍ථො, අවිජ‍්ජාය අකම‍්පියට‍්ඨො අත්‍ථො, අඤ‍්ඤො අස‍්සද‍්ධියෙ අකම‍්පියට‍්ඨො අත්‍ථො, අඤ‍්ඤො කොසජ‍්ජෙ අකම‍්පියට‍්ඨො අත්‍ථො, අඤ‍්ඤො පමාදෙ අකම‍්පියට‍්ඨො අත්‍ථො, අඤ‍්ඤො උද‍්ධච‍්චෙ අකම‍්පියට‍්ඨො අත්‍ථො, අඤ‍්ඤො අවිජ‍්ජාය අකම‍්පියට‍්ඨො අත්‍ථො. යෙන ඤාණෙන ඉමෙ නානා අත්‍ථා ඤාතා, තෙනෙව ඤාණෙන ඉමෙ නානා අත්‍ථා පටිවිදිතා’ති. තෙන වුච්චති: ‘අත්‍ථනානත‍්තෙ පඤ්ඤා අත්‍ථපටිසම‍්භිදෙ ඤාණං’. පඤ‍්ච ධම‍්මෙ සන්‍දස‍්සෙතුං බ්‍යඤ‍්ජනනිරුත‍්තාභිලාපා,
පඤ‍්ච අත්‍ථෙ සන්‍දස‍්සෙතුං බ්‍යඤ‍්ජනනිරුත‍්තාභිලාපා. අඤ‍්ඤා ධම‍්මනිරුත‍්තියො, අඤ‍්ඤා අත්‍ථනිරුත‍්තියො. යෙන ඤාණෙන ඉමා නානා නිරුත‍්තියො ඤාතා, තෙනෙව ඤාණෙන ඉමා නානා නිරුත‍්තියො පටිවිදිතා’ති. තෙන වුච්චති: ‘නිරුත‍්තිනානත‍්තෙ පඤ්ඤා නිරුත‍්තිපටිසම‍්භිදෙ ඤාණං’. පඤ‍්චසු ධම‍්මෙසු ඤාණානි, පඤ‍්චසු අත්‍ථෙසු ඤාණානි, දසසු නිරුත‍්තිසු ඤාණානි. අඤ‍්ඤානි ධම‍්මෙසු ඤාණානි, අඤ‍්ඤානි අත්‍ථෙසු ඤාණානි,
අඤ‍්ඤානි නිරුත‍්තිසු ඤාණානි. යෙන ඤාණෙන ඉමෙ නානාඤාණා ඤාතා, තෙනෙව ඤාණෙන ඉමෙ නානා ඤාණා පටිවිදිතා’ති. තෙන වුච්චති: ‘පටිභානනානත‍්තෙ පඤ්ඤා පටිභානපටිසම‍්භිදෙ ඤාණං’. සතිසම‍්බොජ‍්ඣඞ‍්ගො ධම‍්මො, ධම‍්මවිචයසම‍්බොජ‍්ඣඞ‍්ගො ධම‍්මො, විරියසම‍්බොජ‍්ඣඞ‍්ගො ධම‍්මො, පීතිසම‍්බොජ‍්ඣඞ‍්ගො ධම‍්මො, පස‍්සද‍්ධිසම‍්බොජ‍්ඣඞ‍්ගො ධම‍්මො, සමාධිසම‍්බොජ‍්ඣඞ‍්ගො ධම‍්මො, උපෙක‍්ඛාසම‍්බොජ‍්ඣඞ‍්ගො ධම‍්මො.
අඤ‍්ඤො සතිසම‍්බොජ‍්ඣඞ‍්ගො ධම‍්මො, අඤ‍්ඤො ධම‍්මවිචයසම‍්බොජ‍්ඣඞ‍්ගො ධම‍්මො, අඤ‍්ඤො විරියසම‍්බොජ‍්ඣඞ‍්ගො ධම‍්මො, අඤ‍්ඤො පීතිසම‍්බොජ‍්ඣඞ‍්ගො ධම‍්මො, අඤ‍්ඤො පස‍්සද‍්ධිසම‍්බොජ‍්ඣඞ‍්ගො ධම‍්මො, අඤ‍්ඤො සමාධිසම‍්බොජ‍්ඣඞ‍්ගො ධම‍්මො, අඤ‍්ඤො උපෙක‍්ඛාසම‍්බොජ‍්ඣඞ‍්ගො ධම‍්මො. යෙන ඤාණෙන ඉමෙ නානා ධම‍්මා ඤාතා, තෙනෙව ඤාණෙන ඉමෙ නානාධම‍්මා පටිවිදිතා’ති. තෙන වුච්චති: ‘ධම‍්මනානත‍්තෙ පඤ්ඤා ධම‍්මපටිසම‍්භිදෙ ඤාණං’. උපට‍්ඨානට‍්ඨො අත්‍ථො, පවිචයට‍්ඨො අත්‍ථො, පග‍්ගහට‍්ඨො අත්‍ථො, ඵරණට‍්ඨො අත්‍ථො, උපසමට‍්ඨො අත්‍ථො, අවික‍්ඛෙපට‍්ඨො අත්‍ථො, පටිසඞ‍්ඛානට‍්ඨො අත්‍ථො, අඤ‍්ඤො උපට‍්ඨානට‍්ඨො අත්‍ථො, අඤ‍්ඤො පවිචයට‍්ඨො අත්‍ථො, අඤ‍්ඤො පග‍්ගහට‍්ඨො අත්‍ථො, අඤ‍්ඤො ඵරණට‍්ඨො අත්‍ථො, අඤ‍්ඤො උපසමට‍්ඨො අත්‍ථො, අඤ‍්ඤො අවික‍්ඛෙපට‍්ඨො අත්‍ථො, අඤ‍්ඤො පටිසඞ‍්ඛානට‍්ඨො අත්‍ථො. යෙන ඤාණෙන ඉමෙ නානා අත්‍ථා ඤාතා, තෙනෙව ඤාණෙන ඉමෙ නානා අත්‍ථා පටිවිදිතා’ති. තෙන වුච්චති:
‘අත්‍ථනානත‍්තෙ පඤ්ඤා අත්‍ථපටිසම‍්භිදෙ ඤාණං’. සත‍්ත ධම‍්මෙ සන්‍දස‍්සෙතුං බ්‍යඤ‍්ජනනිරුත‍්තාභිලාපා, සත‍්ත අත්‍ථෙ සන්‍දස‍්සෙතුං බ්‍යඤ‍්ජනනිරුත‍්තාභිලාපා. අඤ‍්ඤා ධම‍්මනිරුත‍්තියො, අඤ‍්ඤා අත්‍ථනිරුත‍්තියො, යෙන ඤාණෙන ඉමා නානානිරුත‍්තියො ඤාතා, තෙනෙව ඤාණෙන ඉමා නානානිරුත‍්තියො පටිවිදිතා’ති. තෙන වුච්චති: ‘නිරුත‍්තිනානත‍්තෙ පඤ්ඤා
නිරුත‍්තිපටිසම‍්භිදෙ ඤාණං’. සත‍්තසු ධම‍්මෙසු ඤාණානි, සත‍්තසු අත්‍ථෙසු ඤාණානි, චුද‍්දසු නිරුත‍්තිසු ඤාණානි, අඤ‍්ඤානි ධම‍්මෙසු ඤාණානි, අඤ‍්ඤානි අත්‍ථෙසු ඤාණානි, අඤ‍්ඤානි නිරුත‍්තිසු ඤාණානි, යෙන ඤාණෙන ඉමෙ නානාඤාණා ඤාතා, තෙනෙව ඤාණෙන ඉමෙ නානාඤාණා පටිවිදිතා’ති. තෙන වුච්චති: ‘පටිභානනානත‍්තෙ පඤ්ඤා පටිභානපටිසම‍්භිදෙ ඤාණං’. සම‍්මාදිට‍්ඨි ධම‍්මො, සම‍්මාසඞ‍්කප‍්පො ධම‍්මො, සම‍්මාවාචා ධම‍්මො, සම‍්මාකම‍්මන‍්තො ධම‍්මො, සම‍්මාආජීවො ධම‍්මො, සම‍්මාවායාමො ධම‍්මො, සම‍්මාසති ධම‍්මො, සම‍්මාසමාධි ධම‍්මො, අඤ‍්ඤො සම‍්මාදිට‍්ඨි ධම‍්මො, අඤ‍්ඤො සම‍්මාසඞ‍්කප‍්පො ධම‍්මො, අඤ‍්ඤො සම‍්මාවාචා ධම‍්මො, අඤ‍්ඤො සම‍්මාකම‍්මන‍්තො ධම‍්මො, අඤ‍්ඤො සම‍්මාආජීවො ධම‍්මො, අඤ‍්ඤො සම‍්මාවායාමො ධම‍්මො, අඤ‍්ඤො සම‍්මාසති ධම‍්මො, අඤ‍්ඤො සම‍්මාසමාධි ධම‍්මො, යෙන ඤාණෙන ඉමෙ නානාධම‍්මා ඤාතා, තෙනෙව ඤාණෙන ඉමෙ නානාධම‍්මා පටිවිදිතා’ති. තෙන වුච්චති: ‘ධම‍්මනානත‍්තෙ පඤ්ඤා ධම‍්මපටිසම‍්භිදෙ ඤාණං’. දස්සනට්ඨො අත්‍ථො, අභිනිරොපනට‍්ඨො අත්‍ථො, පරිග‍්ගහට‍්ඨො අත්‍ථො,
සමුට‍්ඨානට‍්ඨො අත්‍ථො, වොදානට‍්ඨො අත්‍ථො, පග‍්ගහට‍්ඨො අත්‍ථො, උපට‍්ඨානට‍්ඨො අත්‍ථො, අවික‍්ඛෙපට‍්ඨො අත්‍ථො, අඤ‍්ඤො දස්සනට්ඨො අත්‍ථො, අඤ‍්ඤො අභිනිරොපනට‍්ඨො අත්‍ථො, අඤ‍්ඤො පරිග‍්ගහට‍්ඨො අත්‍ථො, අඤ‍්ඤො සමුට‍්ඨානට‍්ඨො අත්‍ථො, අඤ‍්ඤො උපට‍්ඨානට‍්ඨො අත්‍ථො, අඤ‍්ඤො අවික‍්ඛෙපට‍්ඨො අත්‍ථො, යෙන ඤාණෙන ඉමෙ නානා අත්‍ථා ඤාතා, තෙනෙව ඤාණෙන ඉමෙ නානා අත්‍ථා පටිවිදිතා’ති. තෙන වුච්චති: ‘අත්‍ථනානත‍්තෙ පඤ්ඤා අත්‍ථපටිසම‍්භිදෙ ඤාණං’
. අට්ඨ ධම‍්මෙ සන්‍දස‍්සෙතුං බ්‍යඤ‍්ජනනිරුත‍්තාභිලාපා, අට්ඨ අත්‍ථෙ සන්‍දස‍්සෙතු බ්‍යඤ‍්ජනනිරුත‍්තාභිලාපා. අඤ‍්ඤා ධම‍්මනිරුත‍්තියො, අඤ‍්ඤා අත්‍ථනිරුත‍්තියො. යෙන ඤාණෙන ඉමා නානානිරුත‍්තියො ඤාතා, තෙනෙව ඤාණෙන ඉමා නානානිරුත‍්තියො පටිවිදිතා’ති. තෙන වුච්චති: ‘නිරුත‍්තිනානත‍්තෙ පඤ්ඤා නිරුත‍්තිපටිසම‍්භිදෙ ඤාණං’. අට‍්ඨසු ධම‍්මෙසු ඤාණානි, අට‍්ඨසු අත්‍ථෙසු ඤාණානි, සොළසසු නිරුත‍්තීසු ඤාණානි. අඤ‍්ඤානි ධම‍්මෙසු ඤාණානි, අඤ‍්ඤානි අත්‍ථෙසු ඤාණානි, අඤ‍්ඤානි නිරුත‍්තිසු ඤාණානි.
යෙන ඤාණෙන ඉමෙ නානාඤාණා ඤාතා, තෙනෙව ඤාණෙන ඉමෙ නානාඤාණා පටිවිදිතා’ති. තෙන වුච්චති: ‘පටිභානනානත‍්තෙ පඤ්ඤා පටිභානපටිසම‍්භිදෙ ඤාණං’. තං ඤාතට්ඨෙන ඤාණං, පජානනට්ඨෙන පඤ්ඤා. තෙන වුච්චති: ‘අත්‍ථනානත‍්තෙ පඤ්ඤා අත්‍ථපටිසම‍්භිදෙ ඤාණං, ධම‍්මනානත‍්තෙ පඤ්ඤා ධම‍්මපටිසම‍්භිදෙ ඤාණං, නිරුත‍්තිනානත‍්තෙ පඤ්ඤා නිරුත‍්තිපටිසම‍්භිදෙ ඤාණං, පටිභානනානත‍්තෙ පඤ්ඤා පටිභානපටිසම‍්භිදෙ ඤාණං’
>>29. ඤාණත‍්තයං විහාරනානත‍්තෙ පඤ්ඤා විහාරට‍්ඨෙ ඤාණං.
30. සමාපත‍්තිනානත‍්තෙ පඤ්ඤා සමාපත‍්තට‍්ඨෙ ඤාණං.
31. විහාරසමාත‍්තිනානත‍්තෙ පඤ්ඤා විහාරසමාපත‍්තට‍්ඨෙ ඤාණං.
කථං විහාරනානත‍්තෙ පඤ්ඤා විහාරට‍්ඨෙ ඤාණං, සමාපත‍්ති නානත‍්තෙ පඤ්ඤා සමාපත‍්තට‍්ඨෙ ඤාණං, විහාරසමාපත‍්තිනානත‍්තෙ පඤ්ඤා විහාරසමාපත‍්තට‍්ඨෙ ඤාණං: නිමිත්තං භයතො සම‍්පස‍්සමානො අනිමිත‍්තෙ අධිමුත‍්තත‍්තා ඵුස‍්ස ඵුස‍්ස වයං පස‍්සති අනිමිත‍්තො විහාරො, පණිධිං භයතො සම‍්පස‍්සමානො අප‍්පණිහිතෙ අධිමුත‍්තත‍්තා ඵුස‍්ස ඵුස‍්ස වයං පස‍්සති අප‍්පණිහිතො විහාරො, අභිනිවෙසං භයතො සම‍්පස‍්සමානො සුඤ‍්ඤතෙ අධිමුත‍්තත‍්තා ඵුස‍්ස ඵුස‍්ස වයං පස‍්සති සුඤ‍්ඤතො විහාරො. නිමිත්තං භයතො සම‍්පස‍්සමානො අනිමිත‍්තෙ අධිමුත‍්තත‍්තා පවත්තං අජ‍්ඣුපෙක‍්ඛිත්‍වා නිරොධං නිබ‍්බානං අනිමිත‍්තං ආවජ‍්ජිත්‍වා සමාපජ්ජති, අනිමිත‍්තා සමාපත‍්ති. පණාධිං භයතො සම‍්පස‍්සමානො අප‍්පණිහිතං අධිමුත‍්තත‍්තා පවත්තං අජ‍්ඣුපෙක‍්ඛිත්‍වා නිරොධං නිබ‍්බානං අප‍්පණිහිතං ආවජ‍්ජිත්‍වා සමාපජ්ජති, අප‍්පණිහිතා සමාපත‍්ති. අභිනිවෙසං භයතො සම‍්පස‍්සමානො සුඤ‍්ඤතෙ අධිමුත‍්තත‍්තා පවත්තං අජ‍්ඣුපෙක‍්ඛිත්‍වා නිරොධං නිබ‍්බානං සුඤ‍්ඤතං ආවජ‍්ජිත්‍වා සමාපජ්ජති, සුඤ‍්ඤතා සමාපත‍්ති. නිමිත්තං භයතො සම‍්පස‍්සමානො අනිමිත‍්තෙ අධිමුත‍්තත‍්තා ඵුස‍්ස ඵුස‍්ස වයං පස‍්සති, පවත්තං අජ‍්ඣුපෙක‍්කඛිත්‍වා නිරොධං නිබ‍්බානං අනිමිත‍්තං ආවජ‍්ජිත්‍වා සමාපජ්ජති, අනිමිත‍්තා විහාරසමාපත‍්ති. පණිධිං භයතො සම‍්පස‍්සමානො අප‍්පණිහිතෙ අධිමුත‍්තත‍්තා ඵුස‍්ස ඵුස‍්ස වයං පස‍්සති, පවත්තං අජ‍්ඣුපෙක‍්ඛිත්‍වා නිරොධං නිබ‍්බානං අප‍්පණිහිතං ආවජ‍්ජිත්‍වා සමාපජ්ජති, අප‍්පණිහිතා විහාරසමාපත‍්ති. අභිනිවෙසං භයතො සම‍්පස‍්සමානො සුඤ‍්ඤතෙ අධිමුත‍්තත‍්තා ඵුස‍්ස ඵුස‍්ස වයං පස‍්සති, පවත්තං අජ‍්ඣුපෙක‍්ඛිත්‍වා නිරොධං නිබ‍්බානං සුඤ‍්ඤතං ආවජ‍්ජිත්‍වා සමාපජ්ජති, සුඤ‍්ඤතා විහාරසමාපත‍්ති. රූපනිමිත‍්තං භයතො සම‍්පස‍්සමානො අනිමිත‍්තෙ අධිමුත‍්තත‍්තා ඵුස‍්ස ඵුස‍්ස වයං පස‍්සති, අනිමිත‍්තො විහාරො. රූපපණිධිං භයතො සම‍්පස‍්සමානො අප‍්පණිහිතෙ අධිමුත‍්තත‍්තා ඵුස‍්ස ඵුස‍්ස වයං පස‍්සති, අපප‍්පණිහිතො විහාරො. රූපාභිනිවෙසං භයතො සම‍්පස‍්සමානො සුඤ‍්ඤතෙ අධිමුත‍්තත‍්තා ඵුස‍්ස ඵුස‍්ස වයං පස‍්සති, සුඤ‍්ඤතො විහාරො. රූපනිමිත‍්තං භයතො සම‍්පස‍්සමානො අනිමිත‍්තෙ අධිමුත‍්තත‍්තා පවත්තං අජ‍්ඣුපෙක‍්ඛිත්‍වා නිරොධං නිබ‍්බානං අනිමිත‍්තං ආවජ‍්ජිත්‍වා සමාපජ්ජති, අනිමිත‍්තා සමාපත‍්ති. රූපපණිධිං භයතො සම‍්පස‍්සමානො අප‍්පණිහිතෙ අධිමුත‍්තත‍්තා පවත්තං අජ‍්ඣුපෙක‍්ඛිත්‍වා නිරොධං නිබ‍්බානං අප‍්පණිහිතං ආවජ‍්ජිත්‍වා සමාපජ්ජති, අප‍්පණිහිතා සමාපත‍්ති. රූපාභිනිවෙසං භයතො සම‍්පස‍්සමානො සුඤ‍්ඤතෙ අධිමුත‍්තත‍්තා පවත්තං අජ‍්ඣුපෙක‍්ඛිත්‍වා නිරොධං නිබ‍්බානං සුඤ‍්ඤතං ආවජ‍්ජිත්‍වා සමාපජ්ජති, සුඤ‍්ඤතා සමාපත‍්ති. රූපනිමිත‍්තං භයතො සම‍්පස‍්සමානො අනිමිත‍්තෙ අධිමුත‍්තත‍්තා ඵුස‍්ස ඵුස‍්ස වයං පස‍්සති, පවත්තං අජ‍්ඣුපෙක‍්ඛිත්‍වා නිරොධං නිබ‍්බානං අනිමිත‍්තං ආවජ‍්ජිත්‍වා සමාපජ්ජති, අනිමිත‍්තා විහාසමාපත‍්ති. රූපපණිධිං භයතො සම‍්පස‍්සමානො අප‍්පණිහිතෙ අධිමුත‍්තත‍්තා ඵුස‍්ස ඵුස‍්ස වයං පස‍්සති, පවත්තං අජ‍්ඣුපෙක‍්ඛිත්‍වා නිරොධං නිබ‍්බානං අප‍්පණිහිතං ආවජ‍්ජිත්‍වා සමාපජ්ජති, අප‍්පණිහිතා විහාරසමාපත‍්ති. රූපාභිනිවෙසං භයතො සම‍්පස‍්සමානො සුඤ‍්ඤතෙ අධිමුත‍්තත‍්තා ඵුස‍්ස ඵුස‍්ස වයං පස‍්සති, පවත්තං අජ‍්ඣුපෙක‍්ඛිත්‍වා නිරොධං නිබ‍්බානං සුඤ‍්ඤතං ආවජ‍්ජිත්‍වා සමාපජ්ජති, සුඤ‍්ඤතා විහාරසමාපත‍්ති. වෙදනානිමිත‍්තං -පෙ- සඤ‍්ඤානිමිත‍්තං -පෙ- සඞ‍්ඛාරනිමිත‍්තං -පෙ- විඤ‍්ඤාණ නිමිත්තං -පෙ- චක‍්ඛුනිමිත‍්තං -පෙ- ජරාමරණනිමිත‍්තං භයතො සම‍්පස‍්සමානො අනිමිත‍්තෙ අධිමුත‍්තත‍්තා ඵුස‍්ස ඵුස‍්ස වයං පස‍්සති, අනිමිත‍්තො විහාරො. ජරාමරණපණිධිං භයතො සම‍්පස‍්සමානො අප‍්පණිහිතෙ අධිමුත‍්තත‍්තා ඵුස‍්ස ඵුස‍්ස වයං පස‍්සති, අප‍්පණිහිතො විහාරො. ජරාමරණාභිනිවෙසං භයතො සම‍්පස‍්සමානො සුඤ‍්ඤතෙ අධිමුත‍්තත‍්තා ඵුස‍්ස ඵුස‍්ස වයං පස‍්සති, සුඤ‍්ඤතො විහාරො. ජරාමරණනිමිත‍්තං භයතො සම‍්පස‍්සමානො අනිමිත‍්තෙ අධිමුත‍්තත‍්තා පවත්තං අජ‍්ඣුපෙක‍්ඛිත්‍වා නිරොධං නිබ‍්බානං අනිමිත‍්තං ආවජ‍්ජිත්‍වා සමාපජ්ජති, අනිමිත‍්තා සමාපත‍්ති. ජරාමරණපණිධිං භයතො සම‍්පස‍්සමානො අප‍්පණිහිතෙ අධිමුත‍්තත‍්තා පවත්තං අජ‍්ඣුපෙක‍්ඛිත්‍වා නිරොධං නිබ‍්බානං අප‍්පණිහිතං ආවජ‍්ජිත්‍වා සමාපජ්ජති, අප‍්පණිහිතා සමාපත‍්ති. ජරාමරණාභිනිවෙසං භයතො සම‍්පස‍්සමානො සුඤ‍්ඤතෙ අධිමුත‍්තත‍්තා පවත්තං අජ‍්ඣුපෙක‍්ඛිත්‍වා නිරොධං නිබ‍්බානං සුඤ‍්ඤතං ආවජ‍්ජිත්‍වා සමාපජ්ජති සුඤ‍්ඤතා සමාපත‍්ති. ජරාමරණනිමිත‍්තං භයතො සම‍්පස‍්සමානො අනිමිත‍්තෙ අධිමුත‍්තත‍්තා ඵුස‍්ස ඵුස‍්ස වයං පස‍්සති, පවත්තං අජ‍්ඣුපෙක‍්ඛිත්‍වා නිරොධං නිබ‍්බානං අනිමිත‍්තං ආවජ‍්ජිත්‍වා සමාපජ්ජති අනිමිත‍්තා විහාරසමාපත‍්ති. ජරාමරණපණිධිං භයතො සම‍්පස‍්සමානො අප‍්පණිහිතෙ අධිමුත‍්තත‍්තා ඵුස‍්ස ඵුස‍්ස වයං පස‍්සති, පවත්තං අජ‍්ඣුපෙක‍්ඛිත්‍වා නිරොධං නිබ‍්බානං අප‍්පණිහිතං ආවජ‍්ජිත්‍වා සමාපජ්ජති, අප‍්පණිහිතා විහාරසමාපත‍්ති. ජරාමරණාභිනිවෙසං භයතො සම‍්පස‍්සමානො සුඤ‍්ඤතෙ අධිමුත‍්තත‍්තා ඵුස‍්ස ඵුස‍්ස වයං පස‍්සති, පවත්තං අජ‍්ඣුපෙක‍්ඛිත්‍වා නිරොධං නිබ‍්බානං සුඤ‍්ඤතං ආවජ‍්ජිත්‍වා සමාපජ්ජති, සුඤ‍්ඤතා විහාරසමාපත‍්ති. අඤ‍්ඤො අනිමිත‍්තො විහාරො, අඤ‍්ඤො අප‍්පණිහිතො විහාරො, අඤ‍්ඤො සුඤ‍්ඤතො විහාරො. අඤ‍්ඤා අනිමිත‍්තා සමාපත‍්ති. අඤ‍්ඤා අප‍්පණිහිතා සමාපත‍්ති, අඤ‍්ඤා සුඤ‍්ඤතා සමාපත‍්ති. අඤ‍්ඤා අනිමිත‍්තා විහාරසමාපත‍්ති, අඤ‍්ඤා අප‍්පණිහිතා විහාරසමාපත‍්ති, අඤ‍්ඤා සුඤ‍්ඤතා විහාරසමාපත‍්ති. තං ඤාතට්ඨෙන ඤාණං, පජානනට්ඨෙන පඤ්ඤා. තෙන වුච්චති: ‘විහාරනානත‍්තෙ පඤ්ඤා විහාරට‍්ඨෙ ඤාණං, සමාපත‍්තිනානත‍්තෙ පඤ්ඤා සමාපත‍්තට‍්ඨෙ ඤාණං, විහාරසමාපත‍්තිනානත‍්තෙ පඤ්ඤා විහාරසමාපත‍්තට‍්ඨෙ ඤාණං’.
>> 32. අවික‍්ඛෙපපරිසුද‍්ධත‍්තා ආසවසමුච‍්ඡෙදෙ පඤ්ඤා ආනන‍්තරිකසමාධිස‍්මිං ඤාණං. 2 3
කථං අවික‍්ඛෙපපරිසුද‍්ධත‍්තා ආසවසමුච‍්ඡෙදෙ පඤ්ඤා ආනන‍්තරිකසමාධිස‍්මිං ඤාණං: නෙක‍්ඛම‍්මවසෙන චිත‍්තස‍්සෙකග‍්ගතා අවික‍්ඛෙපො සමාධි, තස‍්ස සමාධිස්ස වසෙන උප‍්පජ‍්ජති ඤාණං, තෙන ඤාණෙන ආසවා ඛීයන‍්ති, ඉති පඨමං සමථො, පච‍්ඡා ඤාණං, තෙන ඤාණෙන ආසවානං ඛයො හොති. තෙන වුච්චති: ‘අවික‍්ඛෙපපරිසුද‍්ධත‍්තා ආසවසමුච‍්ඡෙදෙ පඤ්ඤා ආනන‍්තරිකසමාධිස‍්මිං ඤාණං’. ආසවාති කතමෙ තෙ ආසවා: කාමාසවො, භවාසවො, දිට‍්ඨාසවො, අවිජ‍්ජාසවො. කත්‍ථෙතෙ ආසවා ඛීයන‍්ති: සොතාපත‍්තිමග‍්ගෙන අනවසෙසො දිට‍්ඨාසවො ඛීයති, අපායගමනීයො කාමාසවො ඛීයති, අපායගමනීයො භවාසවො ඛීයති,
අපායගමනීයො අවිජ‍්ජාසවො ඛීයති, එත්‍ථෙතෙ ආසවා ඛීයන‍්ති. සකදාගාමිමග‍්ගෙන ඔළාරිකො කාමාසවො ඛීයති.
තදෙකට‍්ඨො භවාසවො ඛීයති, තදෙකට‍්ඨො අවිජ‍්ජාසවො ඛීයති, එත්‍ථෙතෙ ආසවා ඛීයන‍්ති. අනාගාමිමග‍්ගෙන අනවසෙසො කාමාසවො ඛීයති. තදෙකට‍්ඨො භවාසවො ඛීයති, තදෙකට‍්ඨො අවිජ‍්ජාසවො ඛීයති. එත්‍ථෙතෙ ආසවා ඛීයන‍්ති. අරහත‍්තමග‍්ගෙන අනවසෙසො භවාසවො ඛීයති. අනවසෙසො අවිජ‍්ජාවසවො ඛීයති. එත්‍ථෙතෙ ආසවා ඛීයන‍්ති. අබ්‍යාපාදවසෙන -පෙ- ආලොකසඤ‍්ඤාවසෙන -පෙ- අවික‍්ඛෙපවසෙන -පෙ- ධම‍්මවවත්‍ථානවසෙන -පෙ- ඤාණවසෙන -පෙ- පාමොජ‍්ජවසෙන -පෙ- පඨමජ‍්ඣානවසෙන -පෙ- දුතියජ‍්ඣානවසෙන -පෙ- තතියජ‍්ඣානවසෙන -පෙ- චතුත්‍ථජ‍්ඣානවසෙන -පෙ- ආකාසානඤ‍්චායතනසමාපත‍්තිවසෙන -පෙ- විඤ‍්ඤාණඤ‍්චායතනසමාපත‍්තිවසෙන -පෙ- ආකිඤ‍්චඤ‍්ඤායතනසමාපත‍්තිවසෙන -පෙ- නෙවසඤ‍්ඤානාසඤ‍්ඤායතනසමාපත‍්තිවසෙන -පෙ- පඨවිකසිණවසෙන -පෙ- ආපොකසිණවසෙන -පෙ- තෙජොකසිණවසෙන -පෙ- වායොකසිණවසෙන -පෙ- නීලකසිණවසෙන -පෙ- පීතකසිණවසෙන -පෙ- ලොහිතකසිණවසෙන -පෙ- ඔදාතකසිණවසෙන -පෙ- ආකාසකසිණවසෙන -පෙ- විඤ‍්ඤාණකසිණවසෙන -පෙ- බුද‍්ධානුස‍්සතිවසෙන -පෙ- ධම‍්මානුස‍්සතිවසෙන -පෙ- සඞ‍්ඝානුස‍්සතිවසෙන -පෙ- සීලානුස‍්සතිවසෙන -පෙ- චාගානුස‍්සතිවසෙන -පෙ- දෙවතානුස‍්සතිවසෙන -පෙ- ආනාපානසති4වසෙන -පෙ- මරණසති5වසෙන -පෙ- කායගතාසතිවසෙන -පෙ- උපසමානුස‍්සතිවසෙන -පෙ- උද‍්ධුමාතකසඤ‍්ඤාවසෙන -පෙ- විනීලකසඤ‍්ඤාවසෙන -පෙ- විපුබ‍්බකසඤ‍්ඤාවසෙන -පෙ- විච‍්ඡිද‍්දකසඤ‍්ඤාවසෙන -පෙ- වික‍්ඛායිතකසඤ‍්ඤාවසෙන -පෙ- වික‍්ඛිත‍්තකසඤ‍්ඤාවසෙන -පෙ- හතවික‍්ඛිත‍්තකසඤ‍්ඤාවසෙන -පෙ- ලොහිතකසඤ‍්ඤාවසෙන -පෙ- පුළවකසඤ‍්ඤාවසෙන -පෙ- අට‍්ඨිකසඤ‍්ඤාවසෙන -පෙ- දීඝං අස‍්සාසවසෙන -පෙ- දීඝං පස‍්සාසවසෙන -පෙ- රස‍්සං අස‍්සාසවසෙන -පෙ- රස‍්සං පස‍්සාසවසෙන -පෙ- සබ‍්බකායපටිසංවෙදී අස‍්සාසවසෙන -පෙ- සබ‍්බකායපටිසංවෙදී පස‍්සාසවසෙන -පෙ- පස‍්සම‍්භයං කායසඞ‍්ඛාරං අස‍්සාසවසෙන -පෙ- පස‍්සම‍්භයං කායසඞ‍්ඛාරං පස‍්සාසවසෙන -පෙ- පීතිපටිසංවෙදී අස‍්සාසවසෙන -පෙ- පීතිපටිසංවෙදී පස‍්සාසවසෙන -පෙ- සුඛපටිසංවෙදී අස‍්සාසවසෙන -පෙ- සුඛපටිසංවෙදී පස‍්සාසවසෙන -පෙ- චිත‍්තසඞ‍්ඛාරපටිසංවෙදී අස‍්සාසවසෙන -පෙ- චිත‍්තසඞ‍්ඛාරපටිසංවෙදී පස‍්සාසවසෙන -පෙ- පස‍්සම‍්භයං චිත‍්තසඞ‍්ඛාරං අස‍්සාසවසෙන -පෙ- පස‍්සම‍්භයං චිත‍්තසඞ‍්ඛාරං පස‍්සාසවසෙන -පෙ- චිත‍්තපටිසංවෙදී අස‍්සාසවසෙන -පෙ- චිත‍්තපටිසංවෙදී පස‍්සාසවසෙන -පෙ- අභිප‍්පමොදයං චිත්තං අස‍්සාසවසෙන -පෙ- අභිප‍්පමොදයං චිත්තං පස‍්සාසවසෙන -පෙ- සමාදහං චිත්තං -පෙ- විමොචයං චිත්තං -පෙ- අනිච‍්චානුපස‍්සී -පෙ- විරාගානුපස‍්සී -පෙ- නිරොධානුපස‍්සී -පෙ- පටිනිස‍්සගානුපස‍්සී අස‍්සාසවසෙන -පෙ- පටිනිස‍්සගානුපස‍්සී පස‍්සාසවසෙන චිත‍්තස‍්සෙකග‍්ගතා අවික‍්ඛෙපො සමාධි. තස‍්ස සමාධිස්ස වසෙන උප‍්පජ‍්ජති ඤාණං, තෙන ඤාණෙන ආසවා ඛීයන‍්ති. ඉති පඨමං සමථො, පච‍්ඡා ඤාණං, තෙන ඤාණෙන ආසවානං ඛයො හොති. තෙන වුච්චති: ‘අවික‍්ඛෙපපරිසුද‍්ධත‍්තා ආසවසමුච‍්ඡෙදෙ පඤ්ඤා ආනන‍්තරිකසමාධිස‍්මිං ඤාණං’. ආසවාති කතමෙ තෙ ආසවා: කාමාසවො, භවාසවො, දිට‍්ඨාසවො අවිජ‍්ජාසවො. කත්‍ථෙතෙ ආසවා ඛීයන‍්ති: සොතාපත‍්තිමග‍්ගෙන අනවසෙසො දිට‍්ඨාසවො ඛීයති, අපායගමනීයො කාමාසවො ඛීයති. අපායගමනීයො භවාසවො ඛීයති, අපායගමනීයො අවිජ‍්ජාසවො ඛීයති. එත්‍ථෙතෙ ආසවා ඛීයන‍්ති. සකදාගාමිමග‍්ගෙන ඔළාරිකො කාමාසවො ඛීයති, තදෙකට‍්ඨො භවාසවො ඛීයති, තදෙකට‍්ඨො අවිජ‍්ජාසවෙ ඛීයති, එත්‍ථෙතෙ ආසවා ඛීයන‍්ති. අනාගාමිමග‍්ගෙන අනවසෙසො කාමාසවො ඛීයති, තදෙකට‍්ඨො භවාසවො ඛීයති, තදෙකට‍්ඨො අවිජ‍්ජාසවො ඛීයති, එත්‍ථෙතෙ ආසවා ඛීයන‍්ති. අරහත‍්තමග‍්ගෙන අනවසෙසො භවාසවො ඛීයති,
අනවසෙසො අවිජ‍්ජාසවො ඛීයති, එත්‍ථෙතෙ ආසවා ඛීයන‍්ති. තං ඤාතට්ඨෙන ඤාණං, පජානනට්ඨෙන පඤ්ඤා. තෙන වුච්චති:
‘අවික‍්ඛෙපපරිසුද‍්ධත‍්තා ආසවසමුච‍්ඡෙදෙ පඤ්ඤා ආනන‍්තරිකසමාධිස‍්මිං ඤාණං’.
>>33. දස‍්සනාධිපතෙය්‍යං සන‍්තො ච විහාරාධිගමො පණීතාධිමුත‍්තතා පඤ්ඤා අරණවිහාරෙ ඤාණං.
කථං දස‍්සනාධිපතෙය්‍යං සන‍්තො ච විහාරාධිගමො පණිතාධිමුත‍්තතා පඤ්ඤා අරණවිහාරෙ ඤාණං’ දස‍්සනාධිපතෙය්‍යන‍්ති අනිච‍්චානුපස‍්සනා දස‍්සනාධිපතෙය්‍යං, දුක‍්ඛානුපස‍්සනා දස‍්සනාධිපතෙය්‍යං, අනත‍්තානුපස‍්සනා දස‍්සනාධිපතෙය්‍යං, රූපෙ අනිච‍්චානුපස‍්සනා දස‍්සනාධිපතෙය්‍යං, රූපෙ දුක‍්ඛානුපස‍්සනා දස‍්සනාධිපතෙය්‍යං, රූපෙ අනත‍්තානුපස‍්සනා දස‍්සනාධිපතෙය්‍යං,
වෙදනාය -පෙ- සඤ‍්ඤාය -පෙ- සඞ‍්ඛාරෙසු -පෙ- විඤ‍්ඤාණෙ -පෙ- චක‍්ඛුස‍්මිං -පෙ- ජරාමරණෙ අනිච‍්චානුපස‍්සනා දස‍්සනාධිපතෙය්‍යං, ජරාමරණෙ දුක‍්ඛානුපස‍්සනා දස‍්සනාධිපතෙය්‍යං,
ජරාමරණෙ අනත‍්තානුපස‍්සනා දස‍්සනාධිපතෙය්‍යං. සන‍්තො ච විහාරාධිගමොති සුඤ‍්ඤතො විහාරො සන‍්තො විහාරාධිගමො, අනිමිත‍්තො විහාරො සන‍්තො විහාරාධිගමො, අප‍්පණිහිතො විහාරො සන‍්තො විහාරාධිගමො.
පණිතාධිමුත‍්තතාති සුඤ‍්ඤතො අධිමුත‍්තතා පණිතාධිමුත‍්තතා, අනිමිත‍්තො අධිමුත‍්තතා පණිතාධිමුත‍්තතා, අප‍්පණිහිතෙ අධිමුත‍්තතා පණීතාධිමුත‍්තතා. අරණවිහාරොති පඨමං ඣානං1 අරණවිහාරො, දුතියං ඣානං අරණවිහාරො, තතියං ඣානං අරණවිහාරො. චතුත්‍ථං ඣානං අරණවිහාරො, ආකාසානඤ‍්චායතනසමාපත‍්ති අරණවිහාරො -පෙ- නෙවසඤ‍්ඤානාසඤ‍්ඤායතනසමාපත‍්ති අරණවිහාරො. අරණවිහාරොති කෙනට‍්ඨෙන අරණවිහාරො: පඨමෙන ඣානෙන2 නීවරණෙ හරතීති අරණවිහාරො,
දුතියෙන ඣානෙන විතක්කවිචාරෙ හරතීති අරණවිහාරො, තතියෙන ඣානෙන පීතිං හරතීති අරණවිහාරො, චතුත්‍ථෙන ඣානෙන සුඛදුක‍්ඛෙ හරතීති අරණවිහාරො, ආකාසානඤ‍්චායතනසමාපත‍්තියා රූපසඤ්ඤං පටිඝසඤ්ඤං නානත්තසඤ්ඤං හරතීති අරණවිහාරො,
විඤ‍්ඤාණඤ‍්චායතනසමාපත‍්තියා ආකාසානඤ්චායතනසඤ්ඤං හරතීති අරණවිහාරො, ආකිඤ‍්චඤ‍්ඤායතනසමාපත‍්තියා විඤ‍්ඤාණඤ‍්චායතනසඤ‍්ඤං හරතීති අරණවිහාරො, නෙවසඤ‍්ඤානාසඤ‍්ඤායතනසමාපත‍්තියා ආකිඤ්චඤ්ඤායතන සඤ්ඤං හරතීති අරණවිහාරො.
අයං අරණවිහාරො. තං ඤාතට්ඨෙන ඤාණං, පජානනට්ඨෙන පඤ්ඤා. තෙන වුච්චති: ‘දස‍්සනාධිපතෙය්‍යං සන‍්තො ච විහාරාධිගමො පණීතාධිමුත‍්තතා පඤ්ඤා අරණවිහාරෙ ඤාණං’. .
>>34. ද‍්වීහි බලෙහි සමන‍්නාගතත‍්තා තයො ච සඞ‍්ඛාරානං පටිප‍්පස‍්සද‍්ධියා සොළසහි ඤාණචරියාහි නවහි සමාධිචරියාහි වසිභාවතා පඤ්ඤා නිරොධසමාපත‍්තියා ඤාණං.
කථං ද‍්වීහි බලෙහි සමන‍්නාගතත‍්තා තයො ච සඞ‍්ඛාරානං පටිප‍්පස‍්සද‍්ධියා සොළසහි ඤාණචරියාහි නවහි සමාධිචරියාහි වසීභාවතා පඤ්ඤා නිරොධසමාපත‍්තියා ඤාණං: ද‍්වීහි බලෙහිති ද්වෙ බලානි: සමථබලං, විපස‍්සනාබලං. කථං සමථබලං: නෙක‍්ඛම‍්මවසෙන චිත‍්තස‍්සෙකග‍්ගතා අවික‍්ඛෙපො සමථබලං, අව්‍යාපාදවසෙන චිත‍්තස‍්සෙකග‍්ගතා අවික‍්ඛෙපො සමථබලං,
අලොකසඤ‍්ඤාවසෙන චිත‍්තස‍්සෙකග‍්ගතා අවික‍්ඛෙපො සමථබලං, -පෙ- පටිනිස‍්සග‍්ගානුපස‍්සී අස‍්සාසවසෙන චිත‍්තස‍්සෙකග‍්ගතා අවික‍්ඛෙපො සමථබලං, පටිනිස‍්සග‍්ගානුපස‍්සී පස‍්සාසවසෙන චිත‍්තස‍්සෙකග‍්ගතා අවික‍්ඛෙපො සමථබලං. සමථබලන‍්ති කෙනට‍්ඨෙන සමථබලං: පඨමෙන ඣානෙන නීවරණෙ න කම‍්පතීති සමථබලං, දුතියෙන ඣානෙන විතක්කවිචාරෙ න කම‍්පතීති සමථබලං, තතියෙන ඣානෙන පීතියා න කම‍්පතීති සමථබලං, චතුත්‍ථෙන ඣානෙන සුඛදුක‍්ඛෙ න කම‍්පතීති සමථබලං, ආකිසානඤ‍්චායතනසමාපත‍්තියා රූපසඤ‍්ඤාය පටිඝසඤ‍්ඤාය නානත‍්තසඤ‍්ඤාය න කම‍්පතීති සමථබලං, විඤ‍්ඤාණඤ‍්චායතනසමාපත‍්තියා ආකාසානඤ‍්චායතනසඤ‍්ඤාය න කම‍්පතීති සමථබලං, ආකිඤ‍්චඤ‍්ඤායතනසමාපත‍්තියා විඤ‍්ඤාණඤ‍්චායතනසඤ‍්ඤාය න කම‍්පතීති සමථබලං, නෙවසඤ‍්ඤානාසඤ‍්ඤායතනසමාපත‍්තියා ආකිඤ‍්චඤ‍්ඤායතනසඤ‍්ඤාය න කම‍්පතීති සමථබලං, උද‍්ධච‍්චෙ ච උද‍්ධච‍්චසහගතකිලෙසෙ ච ඛන්‍ධෙ ච න කම‍්පති, න චලති, න වෙධතීති සමථබලං. ඉදං සමථබලං. කතමං විපස‍්සනාබලං: අනිච‍්චානුපස‍්සනා විපස‍්සනාබලං, දුක‍්ඛානුපස‍්සනා විපස‍්සනාබලං, අනත‍්තානුස‍්සනා විපස‍්සනාබලං, නිබ‍්බිදානුපස‍්සනා විපස‍්සනාබලං, විරාගානුපස‍්සනා විපස‍්සනාබලං, නිරොධානුපස‍්සනා විපස‍්සානාබලං, පටිනිස‍්සග‍්ගානුපස‍්සනා විපස‍්සනාබලං. රූපෙ අනිච‍්චානුපස‍්සනා විපස‍්සනාබලං, -පෙ
- රූපෙ පටිනිස‍්සග‍්ගානුපස‍්සනා විපස‍්සනාබලං, වෙදනාය -පෙ- සඤ‍්ඤාය -පෙ- සඞ‍්ඛාරෙසු -පෙ- විඤ‍්ඤාණෙ -පෙ- චක‍්ඛුස‍්මිං -පෙ- ජරාමරණෙ පටිනිස‍්සග‍්ගානුපස‍්සනා විපස‍්සනාබලං. විපස‍්සනාබලන‍්ති කෙනට‍්ඨෙන විපස‍්සනාබලං: අනිච‍්චානුපස‍්සනාය නිච‍්චසඤ‍්ඤාය න කම‍්පතීති විපස‍්සනාබලං, දුක‍්ඛානුපස‍්සනාය සුඛසඤ‍්ඤාය න කම‍්පතීති විපස‍්සනාබලං, අනත‍්තානුපස‍්සනාය අත‍්තසඤ‍්ඤාය න කම‍්පතීති විපස‍්සනාබලං, නිබ‍්බිදානුපස‍්සනාය නන්‍දියා න කම‍්පතීති විපස‍්සනාබලං, විරාගානුපස‍්සනාය රාගෙ න කම‍්පිතීති විපස‍්සනාබලං, නිරොධානුපස‍්සනාය සමුදයෙ න කම‍්පතීති විපස‍්සනාබලං, පටිනිස‍්සග‍්ගානුපස‍්සනාය ආදානෙ න කම‍්පතීති විපස‍්සනාබලං, අවිජ‍්ජාය ච අවිජ‍්ජාසහගතාකිලෙසෙ ච ඛන්‍ධෙ ච න කම‍්පති, න චලති, න වෙධතීති විපස‍්සනාබලං. ඉදං වුච්චති විපස‍්සනාබලං. තයො ච සඞ‍්ඛාරානං පටිප‍්පස‍්සද‍්ධියාති කතමෙසං තිණ‍්ණන‍්නං සඞ‍්ඛාරානං පටිප‍්පස‍්සද‍්ධියා: දුතියජ‍්ඣානං සමාපන‍්නස‍්ස විතක‍්කවිචාරා වචීසඞ‍්ඛාරා පටිප‍්පස‍්සද‍්ධා හොන්ති, චතුත්‍ථජ‍්ඣානං සමාපන‍්නස‍්ස අස‍්සාසපස‍්සාසා කායසඞ‍්ඛාරා පටිප‍්පස‍්සද‍්ධා හොන්ති, සඤ‍්ඤාවෙදයිතනිරොධං සමාපන‍්නස‍්ස සඤ‍්ඤා ච වෙදනා ච චිත‍්තසඞ‍්ඛාරා පටිප‍්පස‍්සද‍්ධා හොන්ති, ඉමෙසං තිණ‍්ණන‍්නං සඞ‍්ඛාරානං පටිප‍්පස‍්සද‍්ධියා. සොළසහි ඤාණචරියාහිති කතමෙහි සොළසහි ඤාණචරියාහි:
අනිච‍්චානුපස‍්සනා ඤාණචරියා, දුක‍්ඛානුපස‍්සනා ඤාණචරියා, අනත‍්තානුපස‍්සනා ඤාණචරියා, නිබ‍්බිදානුපස‍්සනා ඤාණචරියා, විරාගානුපස‍්සනා ඤාණචරියා, නිරොධානුපස‍්සනා ඤාණචරියා, පටිනිස‍්සග‍්ගානුපස‍්සනා ඤාණචරියා,
විවට‍්ටානුපස‍්සනා ඤාණචරියා, සොතාපත‍්තිමග‍්ගො ඤාණචරියා, සොතාපත‍්තිඵලසමාපත‍්ති ඤාණචරියා, සකදාගාමිමග‍්ගො ඤාණචරියා, සකදාගාමිඵලසමාපත‍්ති ඤාණචරියා, අනාගාමිමග‍්ගො ඤාණචරියා, අනාගාමිඵලසමාපත‍්ති ඤාණචරියා, අරහත‍්තමග‍්ගො ඤාණචරියා. අරහත‍්තඵලසමාපත‍්ති ඤාණචරියා. ඉමෙහා සොළසහි ඤාණචරියාහි. නවහි සමාධිචරියාහීති කතමෙහි නවහි සමාධිචරියාහි: පඨමං ඣානං සමාධිචරියා, දුතියං ඣානං සමාධිචරියා, තතියං ඣානං සමාධිචරියා, චතුත්‍ථං ඣානං සමාධිචරියා, ආකාසානඤ‍්චායතනසමාපත‍්ති -පෙ- විඤ‍්ඤාණඤ‍්චායතනසමාපත‍්ති -පෙ- ආකිඤ‍්චඤ‍්ඤායතනසමාපත‍්ති -පෙ- නෙවසඤ‍්ඤානාසඤ‍්ඤායතනසමාපත‍්ති සමාධිචරියා, පඨමං ඣානං පටිලාභත්‍ථාය විතක‍්කො ච විචාරො ච පීති ච සුඛං ච චිත‍්තෙකග‍්ගතා ච -පෙ- නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසමාපත්තිං පටිලාභත්‍ථාය විතක‍්කො ච විචාරො ච පීති ච සුඛං ච චිත‍්තෙකග‍්ගතා ච. ඉමාහි නවහි සමාධිචරියාහි. වසීති පඤ‍්ච වසියො: ආවජ‍්ජන1 වසී, සමාපජ‍්ජනවසී, අධිට‍්ඨානවසී, වුට‍්ඨානවසී, පච‍්චවෙක‍්ඛන2 වසී. පඨමං ඣානං යත්‍ථිච‍්ඡකං3 යදිච‍්ඡකං යාවතිච‍්ඡකං ආවජ‍්ජති, ආවජ‍්ජනාය දන්‍ධායිතත‍්තං නත්‍ථීති ආවජ‍්ජනවසී, පඨමං ඣානං යත්‍ථිච‍්ඡකං යදිච‍්ඡකං යාවතිච‍්ඡකං සමාපජ්ජති, සමාපජ‍්ජනාය දන්‍ධායිතත‍්තං නත්‍ථීති සමාපජ‍්ජනවසී, පඨමං ඣානං යත්‍ථිච‍්ඡකං යදිච‍්ඡකං යාවතිච‍්ඡකං අධිට‍්ඨාති. අධිට‍්ඨානෙ දන්‍ධායිතත‍්තං නත්‍ථීති අධිට‍්ඨානා වසී, පඨමං ඣානං යත්‍ථිච‍්ඡකං යදිච‍්ඡකං යාවතිච‍්ඡකං වුට‍්ඨාති, වුට‍්ඨානෙ දන්‍ධායිතත‍්තං නත්‍ථීති වුට‍්ඨානවසී, පඨමං ඣානං යත්‍ථිච‍්ඡකං යදිච‍්ඡකං යාවතිච‍්ඡකං පච‍්චවෙක‍්ඛති, පච‍්චවෙක‍්ඛනාය දන්‍ධායිතත‍්තං නත්‍ථීති පච‍්චවෙක‍්ඛනවසි. දුතියං ඣානං -පෙ- නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසමාපත්තිං යත්‍ථිච‍්ඡකං යදිච‍්ඡකං යාවතිච‍්ඡකං ආවජ‍්ජති, ආවජ‍්ජනාය දත්‍වායිතත‍්තං නත්‍ථි ආවජ‍්ජනවසී, නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසමාපත්තිං යත්‍ථිච‍්ඡකං යදිච‍්ඡකං යාවතිච‍්ඡකං සමාපජ්ජති -පෙ- අධිට‍්ඨාති -පෙ- වුට‍්ඨාති -පෙ- පච‍්චවෙක‍්ඛති. පච‍්චවෙක‍්ඛනාය දන්‍ධායිතත‍්තං නත්‍ථීති පච‍්චවෙක‍්ඛනවසී. ඉමා පඤ‍්චවසියො. තං ඤාතට්ඨෙන ඤාණං, පජානනට්ඨෙන පඤ්ඤා තෙන වුච්චති: ද‍්වීහි බලෙහි සමන‍්නාගතත‍්තා තයො ච සඞ‍්ඛාරානං පටිප‍්පස‍්සද‍්ධියා සොළසහි ඤාණචරියාහි නවහි සමාධිචරියාහි වසිභාවතා පඤ්ඤා නිරොධ සමාපත‍්තියා ඤාණං’
>>35. සම‍්පජානස‍්ස පවත‍්තපරියාදානෙ පඤ්ඤා පරිනිබ‍්බානෙ ඤාණං.
කථං සම‍්පජානස‍්ස පවත‍්තපරියාදානෙ පඤ්ඤා පරිනිබ‍්බානෙ ඤාණ: ඉධ සමාපජ‍්ජානො නෙක‍්ඛම‍්මෙන කාමච‍්ඡන්‍දස‍්ස පවත්තං පරියාදියති, අබ්‍යාපාදෙන බ්‍යාපාදස‍්ස පවත්තං පරියාදියති. ආලොක සඤ‍්ඤාය ථිනමිද‍්ධස‍්ස පවත්තං පරියාදියති, අවික‍්ඛෙපෙන උද‍්ධච‍්චස‍්ස පවත්තං පරියාදියති, ධම‍්මවවත්‍ථානෛන විචිකිච‍්ඡාය -පෙ- ඤාණෙන අවිජ‍්ජාය -පෙ- පාමොජ‍්ජෙන අරතියා -පෙ- පඨමෙන ඣානෙන නීවරණානං පවත්තං පරියාදියති -පෙ- අරහත‍්තමග‍්ගෙන සබ්බකිලෙසානං පවත්තං පරියාදියති. අථවා පන සම‍්පජානස‍්ස අනුපාදිසෙසාය නිබ‍්බානධාතුයා පරිනිබ‍්බායතනස‍්ස ඉදඤ‍්චෙව චක‍්ඛුපවත‍්තං1 පරියාදියති. අඤ‍්ඤඤ‍්ච චක‍්ඛුපවත‍්තං න උප‍්පජ‍්ජති, ඉදඤ‍්චෙව සොතපවත‍්තං -පෙ- ඝානපවත‍්තං -පෙ- ජිව‍්හාපවත‍්තං -පෙ- කායපවත‍්තං -පෙ- මනොපවත‍්තං පරියාදියති, අඤ‍්ඤඤ‍්ච මනොපවත‍්තං න උප‍්පජ‍්ජති, ඉදං සම‍්පජානස‍්ස පවත‍්තපරියාදානෙ පඤ්ඤා පරිනිබ‍්බානෙ ඤාණං. තං ඤාතට්ඨෙන ඤාණං, පජානනට්ඨෙන පඤ්ඤා. තෙන වුච්චති: ‘සම‍්පජානස‍්ස පවත‍්තපරියාදානෙ පඤ්ඤා පරිනිබ‍්බානෙ ඤාණං’
>>36. සබ‍්බධම‍්මානං සම‍්මා සමුච‍්ඡෙදෙ නිරොධෙ ච අනුපට‍්ඨානතා පඤ්ඤා සමසීසට‍්ඨෙ ඤාණං.
කථං සබ‍්බධම‍්මානං සම‍්මාසමුච‍්ඡෙදෙ නිරොධෙ ච අනුපට‍්ඨානතා පඤ්ඤා සමසීසට‍්ඨෙ ඤාණං: සබ‍්බධම‍්මානන‍්ති: පඤ‍්චක‍්ඛන්‍ධා, ද‍්වාදසායතනානි, අට‍්ඨාරසධාතුයො, කුසලා ධම‍්මා, අකුසලා ධම‍්මා, අබ්‍යාකතා ධම‍්මා, කාමාවචරා ධම‍්මා, රූපාවචරා ධම‍්මා, අරූපාවචරා ධම‍්මා, අපරියාපන‍්නා ධම‍්මා. සම‍්මාසමුච‍්ඡෙදෙති: නෙක‍්ඛම‍්මෙන කාමච‍්ඡන්‍දං සම‍්මා සමුච‍්ඡින්‍දති, අබ්‍යාපාදෙන බ්‍යාපාදං සම‍්මා සමුච‍්ඡින්‍දති, ආලොකසඤ‍්ඤාය ථීනමිද‍්ධං සම‍්මා සමුච‍්ඡින්‍දති, අවික‍්ඛෙපෙන උද‍්ධච‍්චං සම‍්මා සමුච‍්ඡින්‍දති, ධම‍්මවවත්‍ථානෙන විචිකිච‍්ඡං සම‍්මා සමුච‍්ඡින්‍දති. ඤාණෙන අවිජ‍්ජං සම‍්මා සමුච‍්ඡින්‍දති, පාමොජ‍්ජෙන අරතිං සම‍්මා සමුච‍්ඡින්‍දති, පඨමෙන ඣානෙන නීවරණෙ සම‍්මා සමුච‍්ඡින්‍දති -පෙ- අරහත‍්තමග‍්ගෙන සබ‍්බකිලෙසෙ සම‍්මා සමුච‍්ඡින්‍දති. නිරොධෙති: නෙක‍්ඛම‍්මෙන කාමච‍්ඡන්‍දං නිරොධෙති, අබ්‍යාපාදෙන බ්‍යාපාදං නිරොධෙති, අලොකසඤ‍්ඤාය ථිනමිද‍්ධං නිරොධෙති, අවික‍්ඛෙපෙන උද‍්ධච‍්චං නිරොධෙති, ධම‍්මවවත්‍ථානෙන විචිකිච‍්ඡං නිරොධෙති, ඤාණෙන අවිච‍්චං නිරොධෙති, පාමෙජ‍්ජෙන අරතිං නිරොධෙති, පඨමෙන ඣානෙන නීවරණෙ නිරොධෙති -පෙ- අරහත‍්තමග‍්ගෙන සබ‍්බකිලෙසෙ නිරොධෙති. අනුපට‍්ඨානතාති: නෙක‍්ඛම‍්මං පටිලද‍්ධස‍්ස කාමච‍්ඡන්‍දො න උපට‍්ඨාති, අබ්‍යාපාදං පටිලද‍්ධස‍්ස බ්‍යාපාදො න උපට‍්ඨාති, ආලොකසඤ‍්ඤං පටිලද‍්ධස‍්ස ථිනමිද‍්ධං න උපට‍්ඨාති, අවික‍්ඛෙපං පටිලද‍්ධස‍්ස උද‍්ධච‍්චං න උපට‍්ඨාති, ධම‍්මවවවත්‍ථානං පටිලද‍්ධස‍්ස විචිකිච‍්ඡා න උපට‍්ඨාති, ඤාණං පටිලද‍්ධස‍්ස අවිජ‍්ජාන උපට‍්ඨාති, පාමොජ‍්ජං පටිලද‍්ධස‍්ස අරති න උපට‍්ඨාති, පඨමං ඣානං පටිලද‍්ධස‍්ස නීවරණා න උපට‍්ඨහන‍්ති2 -පෙ- අරහත‍්තමග‍්ගං පටිලද‍්ධස‍්ස සබ‍්බකිලෙසා න උපට‍්ඨහන‍්ති. සමන‍්ති කාමච‍්ඡන්‍දස‍්ස පහීනත්තා නෙක‍්ඛම‍්මං සමං, බ්‍යාපාදස‍්ස පහීනත්තා අබ්‍යාපාදො සමං, ථිනමිද‍්ධස‍්ස පහීනත්තා ආලොකසඤ‍්ඤා සමං, උද‍්ධච‍්චස‍්ස පහීනත්තා අවික‍්ඛෙපො සමං, විචිකිච‍්ඡාය පහීනත්තා ධම‍්මවවත්‍ථානං සමං, අවිජ‍්ජාය පහීනත්තා ඤාණං සමං -පෙ- සබ්බකිලෙසානං පහීනත්තා අරහත‍්තමග‍්ගො සමං. සීසත‍්ති තෙරස සීසාති: පළිබොධසිසඤ‍්ච තණ‍්හා, විනිබන්‍ධනසීසඤ‍්ච මානො, පරාමාසසීසඤ‍්ච දිට‍්ඨි, වික‍්ඛෙපසීසඤ‍්ච උද‍්ධච‍්චං, කිලෙසසීසඤ‍්ච අවිජ‍්ජා, අධිමොක‍්ඛසීසඤ‍්ච සද‍්ධා, පග‍්ගහසීසඤ‍්ච විරියං, උපට‍්ඨානසීසඤ‍්ච සති, අවික‍්ඛෙපසීසඤ‍්ච සමාධි, දස‍්සනසීසඤ‍්ච පඤ්ඤා, පවත‍්තසීසඤ‍්ච ජීවිතින්‍ද්‍රියං, ගොචරසීසඤ‍්ච විමොක‍්ඛො. සඞ‍්ඛාරසීසඤ‍්ඤච නිරෙධො. තං ඤාතට්ඨෙන ඤාණං, පජානනට්ඨෙන පඤ්ඤා, තෙන වුච්චති: සබ‍්බධම‍්මානං සම‍්මා සමුච‍්ඡෙදෙ නිරොධෙ ච අනුපට‍්ඨානතා පඤ්ඤා සමසීසට‍්ඨෙ ඤාණං’. සමසීසට‍්ටඤාණනිද‍්දෙසො.
>>37. පුථුනානත‍්තතෙජපරියොදානෙ පඤ්ඤා සල‍්ලෙඛට‍්ඨෙ ඤාණං.
කථං පුථුනානත‍්තෙකත‍්තතෙජපරියාදානෙ3 පඤ්ඤා සල‍්ලෙඛට‍්ඨෙ ඤාණං. පුථූති රාගො පුථු, දොසො පුථු, මොහො පුථු, කොධො -පෙ- උපනාහො - පෙ මක‍්ඛො -පෙ- පළාසො -පෙ- ඉස‍්සා -පෙමච‍්ඡරියං -පෙ- මායා -පෙ- සාට‍්ඨෙය්‍යං -පෙ- ථම‍්භො -පෙ- සාරම‍්භො -පෙ- මානො -පෙ- අතිමානො -පෙ- මදො -පෙ- පමාදො -පෙ- සබ‍්බෙ කිලෙසා -පෙ- - සබ‍්බෙදුච‍්චරිතා -පෙ- සබ‍්බෙ අභිසඞ‍්ඛාරා -පෙ- සබ‍්බෙ භවගාමී කම‍්මා පුථු. නානත‍්තෙකත‍්තන‍්ති කාමච‍්ඡන්‍දො නානත්තං, නෙක‍්ඛම‍්මං එකත්තං. බ්‍යාපාදො නානත්තං, අබ්‍යාපාදො එකත්තං ථිනමිද‍්ධං නානත්තං, ආලොකසඤ‍්ඤා එකත්තං උද‍්ධච‍්චං නානත්තං, අවික‍්ඛෙපො එකත්තං. විචිකිච‍්ඡා නානත්තං, ධම‍්මවවත්‍ථානං එකත්තං අවිජ‍්ජා නානත්තං, ඤාණං එකත්තං. අරති නානත්තං,
පාමොජ‍්ජං එකත්තං නීවරණා නානත්තං, පඨමංඣානං එකත්තං -පෙ- සබ‍්බෙ කිලෙසා නානත්තං, අරහත‍්තමග‍්ගො එකත්තං. තෙජොති පඤ‍්ච තෙජා: චරණතෙජො, ගුණතෙජො, පඤ‍්ඤාතෙජො, පුඤ‍්ඤතෙජො, ධම‍්මතෙජො, චරණතෙජෙන තෙජිතත‍්තා දුස‍්සීල්‍යතෙජං පරියාදියති
, ගුණතෙජෙන තෙජිතත‍්තා අගුණතෙජං පරියාදියති, පඤ‍්ඤාතෙජෙන තෙජිතත‍්තා දුප‍්පඤ‍්ඤතෙජං පරියාදියති, පුඤ‍්ඤතෙජෙන තෙජිතත‍්තා අපුඤ‍්ඤතෙජං පරියාදියති, ධම‍්මතෙජෙන තෙජිතත‍්තා අධම‍්මතෙජං පරියාදියති. සල‍්ලෙඛොති කාමච‍්ඡන්‍දො අසල‍්ලෙඛො, නෙක‍්ඛම‍්මං සල‍්ලෙඛො, බ්‍යාපාදො අසල‍්ලෙඛො,
අබ්‍යාපාදො සල‍්ලෙඛො, ථිනමිද‍්ධං අසල‍්ලෙඛො, ආලොකසඤ‍්ඤා සල‍්ලෙඛො, උද‍්ධච‍්චං අසල‍්ලෙඛො, අවික‍්ඛෙපො සල‍්ලෙඛො, විචිකිච‍්ඡා අසල‍්ලෙඛො, ධම‍්මවවත්‍ථානං සල‍්ලෙඛො, අවිජ‍්ජා අසල‍්ලෙඛො, ඤාණං සල‍්ලෙඛො, අරති අසල‍්ලෙඛො, පාමොජ‍්ජං සල‍්ලෙඛො, නීවරණා අසල‍්ලෙඛො, පඨමං ඣානං සල‍්ලෙඛො -පෙ- සබ‍්බෙ කිලෙසා අසල‍්ලෙඛො,
අරහත‍්තමග‍්ගො සල‍්ලෙඛො. තං ඤාතට්ඨෙන ඤාණං, පජානනට්ඨෙන පඤ්ඤා. තෙන වුච්චති: ‘පුථුනානත‍්තෙකත‍්තතෙජපරියාදානෙ පඤ්ඤා සල‍්ලෙඛට‍්ඨෙ ඤාණං
>>38. අසල‍්ලීනත‍්ත පහිතත‍්ත-පග‍්ගහට‍්ඨෙ පඤ්ඤා විරියාරමභෙ ඤාණං.
කථං අසල‍්ලීනත‍්තපහිතත‍්තපග‍්ගහට‍්ඨෙ පඤ්ඤා විරියාරම‍්භෙ ඤාණං: අනුප‍්පන‍්නානං පාපකානං අකුසලානං ධම‍්මානං අනුප‍්පාදාය අසල‍්ලීනත‍්තා පහිතත‍්තා පග‍්ගහට‍්ඨෙ පඤ්ඤා විරියාරම‍්භෙ ඤාණං, උප‍්පන‍්නානං පාපකානං අකුසලානං ධම‍්මානං පහානාය අසල‍්ලීනත‍්තා පහිතත‍්තා පග‍්ගහට‍්ඨෙ පඤ්ඤා විරියාරම‍්භෙ ඤාණං, අනුප‍්පන‍්නානං කුසලානං ධම‍්මානං උප‍්පාදාය අසල‍්ලීනත‍්තා පහිතත‍්තා පග‍්ගහට‍්ඨෙ පඤ්ඤා විරියාරම‍්භෙ ඤාණං, උප‍්පන‍්නානං කුසලානං ධම‍්මානං ඨිතියා අසම‍්මොසාය භිය්‍යොභාවාය වෙපුල‍්ලාය
භාවනාය පාරිපූරියා අසල‍්ලීනත‍්තා පහිතත‍්තා පග‍්ගහට‍්ඨෙ පඤ්ඤා විරියාරම‍්භෙ ඤාණං. අනුප‍්පන‍්නස‍්ස කාමච‍්ඡන්‍දස‍්ස අනුප‍්පාදාය අසල‍්ලීනත‍්තා පහිතත‍්තා පග‍්ගහට‍්ඨෙ පඤ්ඤා විරියාරම‍්භෙ ඤාණං, උප‍්පන‍්නස‍්ස කාමච‍්ඡන්‍දස‍්ස පහානාය අසල‍්ලීනත‍්තා පහිතත‍්තා පග‍්ගහට‍්ඨෙ පඤ්ඤා විරියාරම‍්භෙ ඤාණං
අනුප‍්පන‍්නස‍්ස නෙක‍්ඛම‍්මස‍්ස උප‍්පාදාය අසල‍්ලීනත‍්තා පහිතත‍්තා පග‍්ගහට‍්ඨෙ පඤ්ඤා විරියාරම‍්භෙ ඤාණං, උප‍්පන‍්නස‍්ස නෙක‍්ඛම‍්මස‍්ස ඨිතියා අසම‍්මොසාය භිය්‍යොභාවාය වෙපුල‍්ලාය භාවනාය පාරිපූරියා අසල‍්ලීනත‍්තා පහිතත‍්තා පග‍්ගහට‍්ඨෙ පඤ්ඤා විරියාරම‍්භෙ ඤාණං -පෙ-
අනුප‍්පන‍්නානං සබ්බකිලෙසානං අනුප‍්පාදාය අසල‍්ලීනත‍්තා පහිතත‍්තා පග‍්ගහට‍්ඨෙ පඤ්ඤා විරියාරම‍්භෙ ඤාණං, උප‍්පන‍්නානං සබ්බකිලෙසානං පහානාය අසල‍්ලීනත‍්තා පහිතත‍්තා පග‍්ගහට‍්ඨෙ පඤ්ඤා විරියාරම‍්භෙ ඤාණං, අනුප‍්පන‍්නස‍්ස අරහත‍්තමග‍්ගස‍්ස උප‍්පාදාය අසල‍්ලීනත‍්තා පහිතත‍්තා පග‍්ගහට‍්ඨෙ පඤ්ඤා විරියාරම‍්භෙ ඤාණං.
උප‍්පන‍්නස‍්ස අරහත‍්තමග‍්ගස‍්ස ඨිතියා අසම‍්මොසාය භිය්‍යොභාවාය වෙපුල‍්ලාය භාවනාය පාරිපූරියා
අසල‍්ලීනත‍්තා පහිතත‍්තා පග‍්ගහට‍්ඨෙ පඤ්ඤා විරියාරම‍්භෙ ඤාණං. තං ඤාතට්ඨෙන ඤාණං, පජානනට්ඨෙන පඤ්ඤා. තෙන වුච්චති: ‘අසල‍්ලීනත‍්තපහිතත‍්තපග‍්ගහට‍්ඨෙ පඤ්ඤා විරියාරම‍්භෙ ඤාණං
39. නානාධම‍්මපකාසන‍්තා පඤ්ඤා අත්‍ථසන්‍දස‍්සනෙ ඤාණං.
40. සබ‍්බධම‍්මානං එකසඞ‍්ගහතානානත‍්තෙකත‍්තපටිවෙධෙ පඤ්ඤා දස‍්සනවිසුද‍්ධිඤාණං.
41. විදිතත‍්තා පඤ්ඤා ඛන‍්ති ඤාණං.
42. ඵුට‍්ඨත‍්තා පඤ්ඤා පරියොගාහනෙ ඤාණං.
43. සමොදහනෙ පඤ්ඤා පදෙසවිහාරෙ ඤාණං.
>>44. අධිපතත‍්තා පඤ්ඤා සඤ‍්ඤාවිවට‍්ටෙ ඤාණං.
45. නානත‍්තෙ පඤ්ඤා චෙතොවිවට‍්ටෙ ඤාණං.
46. අධිට‍්ඨානෙ පඤ්ඤා චිත‍්තවිවට‍්ටෙ ඤාණං.
47. සුඤ‍්ඤතෙ පඤ්ඤා ඤාණවිවට‍්ටෙ ඤාණං.
48. වොස‍්සග‍්ගෙ පඤ්ඤා විමොක‍්ඛවිවට‍්ටෙ ඤාණං.
49. තථට‍්ඨෙ පඤ්ඤා සච‍්චවිවට‍්ටෙ ඤාණං.
(44 සඤ‍්ඤාවිවට‍්ටඤාණං) කථං අධිපතත‍්තා පඤ්ඤා සඤ‍්ඤාවිවට‍්ටෙ ඤාණං: නෙක‍්ඛම‍්මාධිපතත‍්තා පඤ්ඤා කාමච‍්ඡන්‍දතො සඤ‍්ඤාය විවට‍්ටතීති අධිපතත‍්තා පඤ්ඤා සඤ‍්ඤාවිවට‍්ටෙ ඤාණං, අබ්‍යාපාදාධිපතත‍්තා පඤ්ඤා බ්‍යාපාදතො සඤ‍්ඤාය විවට‍්ටතීති අධිපතත‍්තා පඤ්ඤා සඤ‍්ඤාවිවට‍්ටෙ ඤාණං,
ආලොකසඤ‍්ඤාධිපතත‍්තා පඤ්ඤා ථිනමිද‍්ධතො සඤ‍්ඤාය විවට‍්ටතීති අධිපතත‍්තා පඤ්ඤා සඤ‍්ඤාවිවට‍්ටෙ ඤාණං, අවික‍්ඛෙපාධිපතත‍්තා පඤ්ඤා උද‍්ධච‍්චතො සඤ‍්ඤාය විවට‍්ටතීති අධිපතත‍්තා පඤ්ඤා සඤ‍්ඤාවිවට‍්ටෙ ඤාණං, ධම‍්මවවත්‍ථානාධිපතත‍්තා පඤ්ඤා විචිකිච‍්ඡාය සඤ‍්ඤාය විවට‍්ටතීති අධිපතත‍්තා පඤ්ඤා සඤ‍්ඤාවිවට‍්ටෙ ඤාණං, ඤාණාධිපතත‍්තා පඤ්ඤා අවිජ‍්ජාය ස ඤ‍්ඤාය විවට‍්ටතීති අධිපතත‍්තා පඤ්ඤා සඤ‍්ඤාවිවට‍්ටෙ ඤාණං, පාමොජ‍්ජාධිපතත‍්තා පඤ්ඤා අරතියා සඤ‍්ඤාය විවට‍්ටතීති අධිපතත‍්තා පඤ්ඤා සඤ‍්ඤාවිවට‍්ටෙ ඤාණං,
පඨමජ‍්ඣානාධිපතත‍්තා පඤ්ඤා නීවරණෙහි සඤ‍්ඤා විවට‍්ටතීති අධිපතත‍්තාපඤ‍්ඤා සඤ‍්ඤා විවට‍්ටෙ ඤාණං -පෙ- අරහත‍්ත මග‍්ගත‍්තා පඤ්ඤා සබ‍්බකිලෙසෙහි සඤ‍්ඤාය විවට‍්ටතීති අධිපතත‍්තා පඤ්ඤා සඤ‍්ඤා විවට‍්ටෙ ඤාණං. තං ඤාතට්ඨෙන ඤාණං. පජානනට්ඨෙන පඤ්ඤා. තෙන වුච්චති: ‘අධිපතත‍්තා පඤ්ඤා සඤ‍්ඤාවිවට‍්ටෙ ඤාණ.’
(45. චෙතොවිවට‍්ටඤාණං) කථං නානත‍්තෙ පඤ්ඤා චෙතොවිවට‍්ටෙ ඤාණං: කාමච‍්ඡන්‍දො නානත්තං, නෙක‍්ඛම‍්මං එකත්තං, නෙක‍්ඛම‍්මෙකත‍්තං චෙතයතො කාමච‍්ඡන්‍දතො චිත්තං විවට‍්ටතීති නානත‍්තෙ පඤ‍්ඤාචෙතොවිවට‍්ටෙ ඤාණං. බ්‍යාපාදො නානත්තං, අබ්‍යාපාදො එකත්තං, අබ්‍යාපාදෙකත‍්තං චෙතයතො බ්‍යාපාදතො චිත්තං විවට‍්ටතීති නානත‍්තෙ පඤ්ඤා චෙතොවිවට‍්ටෙ ඤාණං
. ථිනමිද‍්ධං නානත්තං, අලොකසඤ‍්ඤා එකත්තං, ආලොකසඤ‍්ඤෙකත‍්තං චෙතයතො ථිනමිද‍්ධතො චිත්තං විවට‍්ටතීති නානත‍්තෙ පඤ්ඤා චෙතොවිවට‍්ටෙ -පෙ- සබ‍්බකිලෙසා නානත්තං,6 අරහත‍්තමග‍්ගො එකත්තං,
අරහත‍්තමග‍්ගෙකත‍්තං චෙතයතො සබ‍්බකිලෙසෙහි චිත්තං විවට‍්ටතීති නානත‍්තෙ පඤ්ඤා චෙතොවිවට‍්ටෙ ඤාණං. තං ඤාතට්ඨෙන ඤාණං, පජානනට්ඨෙන පඤ්ඤා. තෙන වුච්චති: ‘නානත‍්තෙ පඤ්ඤා චෙතොවිවට‍්ටෙ ඤාණං.’
(46 විත‍්තවිවට‍්ටඤාණං) කථං අධිට‍්ඨානෙ පඤ්ඤා චිත‍්තවිවට‍්ටෙ ඤාණං: කාමච‍්ඡන්‍දං පජහන‍්තො නෙක‍්ඛම‍්මවසෙන චිත්තං අධිට‍්ඨාතීති අධිට‍්ඨානෙ පඤ්ඤා චිත‍්තවිවට‍්ටෙ ඤාණං. බ්‍යාපාදං පජහන‍්තො අබ්‍යාපාදවසෙන චිත්තං අධිට‍්ඨාතීති අධිට‍්ඨානෙ පඤ්ඤා චිත‍්තවිවට‍්ටෙ ඤාණං.
ථිනමිද‍්ධං පජහන‍්තො ආලොකසඤ‍්ඤාවසෙන චිත්තං අධිට‍්ඨාතීති අධිට‍්ඨානෙ පඤ්ඤා චිත‍්තවිවට‍්ටෙ ඤාණං. -පෙ- සබ‍්බකිලෙසෙ පජහන‍්තො අරහත‍්තමග‍්ගවසෙන චිත්තං අධිට‍්ඨාතීති අධිට‍්ඨානෙ පඤ්ඤා චිත‍්තවිවට‍්ටෙ ඤාණං. තං ඤාතට්ඨෙන ඤාණං, පජානනට්ඨෙන පඤ්ඤා. තෙන වුච්චති: ‘අධිට‍්ඨානෙ පඤ්ඤා චිත‍්තවිවට‍්ටෙ ඤාණං’.
(47. ඤාණවිවට‍්ටඤාණං) කථං සුඤ‍්ඤතෙ පඤ්ඤා ඤාණවිවට‍්ටෙ ඤාණං: චක‍්ඛුං සුඤ‍්ඤං1 අත‍්තෙන වා අත‍්තනියෙන වා නිච‍්චෙන වා ධුවෙන වා සස‍්සතෙන වා අවිපරිනාමධම‍්මෙන වාති යථාභූතං ජානතො පස‍්සතො චක‍්ඛාභිනිවෙසතො ඤාණං විවට‍්ටතීති සුඤ‍්ඤතෙ පඤ්ඤා ඤාණවිවට‍්ටෙ ඤාණං. ‘සොතං සුඤ‍්ඤං -පෙ- ඝානං සුඤ‍්ඤං -පෙ- ජිව‍්හා සුඤ‍්ඤා -පෙ- කායො සුඤ‍්ඤො -පෙ- මනො සුඤ‍්ඤො අත‍්තෙන වා අත‍්තනියෙන වා නිච‍්චෙන වා ධුවෙන වා සස‍්සතෙන වා අවිපරිනාමධම‍්මෙන වා’ති යථාභූතං ජානතො2
පස‍්සතො මානාභිනිවෙසතො3 ඤාණං විවට‍්ටතීති සුඤ‍්ඤතෙ පඤ්ඤා ඤාණවිවට‍්ටෙ ඤාණං.’ තං ඤාතට්ඨෙන ඤාණං, පජානනට්ඨෙන පඤ්ඤා. තෙන වුච්චති ‘සුඤ‍්ඤතෙ පඤ්ඤා ඤාණවිවට‍්ටෙ ඤාණං’.
(48. විමොක‍්ඛවිවට‍්ටඤාණං) කථං වොස‍්සග‍්ගෙ පඤ්ඤා විමොක‍්ඛවිවට‍්ටෙ ඤාණං: නෙක‍්ඛම‍්මෙන කාමච‍්ඡන්‍දං වොස‍්සජ‍්ජතීති වොස‍්සග‍්ගෙ පඤ්ඤා විමොක‍්ඛවිවට‍්ටෙ ඤාණං, අබ්‍යාපාදෙන ව්‍යාපාදං වොස‍්සජ‍්ජතීති වොස‍්සග‍්ගො පඤ්ඤා විමොක‍්ඛවිවට‍්ටෙ ඤාණං, ආලොකසඤ‍්ඤාය ථීනමිද‍්ධං වොස‍්සජ‍්ජතී’ති වොස‍්සග‍්ගෙ පඤ්ඤා විමොක‍්ඛවිවට‍්ටෙ ඤාණං. අවික‍්ඛෙපෙන උද‍්ධච‍්චං වොස‍්සජ‍්ජතීති වොස‍්සග‍්ගෙ පඤ්ඤා විමොක‍්ඛවිවට‍්ටෙ ඤාණං,
ධම‍්මවවත්‍ථානෙන විචිකිච‍්ඡං වොස‍්සජ‍්ජතීති වොස‍්සග‍්ගෙ පඤ්ඤා විමොක‍්ඛවිවට‍්ටෙ ඤාණං -පෙ- අරහත‍්තමග‍්ගෙන සබ‍්බකිලෙසෙ වොස‍්සජ‍්ජතීති වොස‍්සග‍්ගෙ පඤ්ඤා විමොක‍්ඛවිවට‍්ටෙ ඤාණං. තං ඤාතට්ඨෙන ඤාණං. පජානනට්ඨෙන පඤ්ඤා. තෙ වුච්චති: ‘වොස‍්සග‍්ගෙ පඤ්ඤා විමොක‍්ඛවිවට‍්ටෙ ඤාණං’.
(49. සච‍්චවිවට‍්ටඤාණං) කථං තථට‍්ඨෙ පඤ්ඤා සච‍්චවිවට‍්ටෙ ඤාණං: දුක්ඛස්ස පීළනට‍්ඨං සඞ‍්ඛතට‍්ඨං සන‍්තාපට‍්ඨං විපරිනාමට‍්ඨං පරිජානන‍්තො විවට‍්ටතීති තථට‍්ඨෙ පඤ්ඤා සච‍්චවිවට‍්ටෙ ඤාණං, සමුදයස‍්ස ආයූහනට‍්ඨං නිදානට‍්ඨං සඤ‍්ඤොගට‍්ඨං පළිබොධට‍්ඨං පජහන‍්තො විවට‍්ටතීති තථට‍්ඨෙ පඤ්ඤා සච‍්චවිවට‍්ටෙ ඤාණං, නිරොධස‍්ස නිස‍්සරණට‍්ඨං විවෙකට‍්ඨං අසඞ‍්ඛතට‍්ඨං අමතට‍්ඨං සච‍්ඡිකරොන‍්තො විවට‍්ටතීති තථට‍්ඨෙ පඤ්ඤා සච‍්චවිවට‍්ටෙ ඤාණං, මග‍්ගස‍්ස නිය්‍යානට‍්ඨං හෙතුට‍්ඨං දස‍්සනට‍්ඨං ආධිපතෙය්‍යට‍්ඨං භාවෙන‍්තො විවට‍්ටතීති තථට‍්ඨෙ පඤ්ඤා සච‍්චවිවට‍්ටෙ ඤාණං. සඤ‍්ඤාවිවට‍්ටෙ,2 චෙතොවිවට‍්ටෙ, චිත‍්තවිවට‍්ටෙ, ඤාණවිවට‍්ටො, විමොක‍්ඛවිවට‍්ටෙ, සච‍්චවිවට‍්ටො. සඤ‍්ජානන‍්තො විවට‍්ටතීති සඤ‍්ඤා විවට‍්ටො, වෙතයන‍්තො විවට‍්ටතීති චෙතොවිවට‍්ටො , විජානන‍්තො විවට‍්ටතීති චිත‍්තවිවට‍්ටො, ඤාණං කරොන‍්තො විවට‍්ටතීති ඤාණවිවට‍්ටො වොස‍්සජ‍්ජන‍්තො විවට‍්ටතීති විමොක‍්ඛවිවට‍්ටො, තථට‍්ඨෙ විවට‍්ටතීති සච‍්චවිවට‍්ටො.
යත්‍ථ සඤ‍්ඤාවිවට‍්ටො තත්‍ථ චෙතොවිවට‍්ටො. යත්‍ථ චෙතොවිවට‍්ටො තත්‍ථ සඤ‍්ඤාවිවට‍්ටො, යත්‍ථ සඤ‍්ඤාවිවට‍්ටො චෙතොවිවට‍්ටො තත්‍ථ චිත‍්තවිවට‍්ටො, යත්‍ථ චිත‍්තවිවට‍්ටො තත්‍ථ සඤ‍්ඤාවිවට‍්ටො චෙතොවිවට‍්ටො, යත්‍ථ සඤ‍්ඤාවිවට‍්ටො චෙතොවිවට‍්ටො චිත‍්තවිවට‍්ටො තත්‍ථ ඤාණවිවට‍්ටො, යත්‍ථ ඤාණවිවට‍්ටො තත්‍ථ සඤ‍්ඤාවිවට‍්ටො චෙතොවිවට‍්ටො චිත‍්තවිවට‍්ටො, යත්‍ථ සඤ‍්ඤාවිවට‍්ටො චෙතොවිවට‍්ටො චිත‍්තවිවට‍්ටො ඤාණවිවට‍්ටො තත්‍ථ විමොක‍්ඛවිවට‍්ටො, යත්‍ථ විමොක‍්ඛවිවට‍්ටෙ තත්‍ථ සඤ‍්ඤාවිවට‍්ටො චෙතොවිවට‍්ටො චිත‍්තවිවට‍්ටො ඤාණවිවට‍්ටො, යත්‍ථ සඤ‍්ඤාවිවට‍්ටො චෙතොවිවට‍්ටො චිත‍්තවිවට‍්ටො ඤාණවිවට‍්ටො විමොක‍්ඛවිවට‍්ටෙ තත්‍ථ සච‍්චවිවට‍්ටො, යත්‍ථ සච‍්චවිවට‍්ටො තත්‍ථ සඤ‍්ඤාවිවට‍්ටො චෙතොවිවට‍්ටෙ චිත‍්තවිවට‍්ටො ඤාණවිවට‍්ටො විමොක‍්ඛවිවට‍්ටො. තං ඤාතට්ඨෙන ඤාණං, පජානනට්ඨෙන පඤ්ඤා. තෙන වුච්චති: ‘තථට‍්ඨෙ පඤ්ඤා සච‍්චවිවට‍්ටෙ ඤාණං. ‘ විවට‍්ටඤාණඡක‍්කනිද‍්දෙසො.
>>50. කායම‍්පි චිත‍්තම‍්පි එකවවත්‍ථානතා සුඛසඤ‍්ඤඤ‍්ච ලහුසඤ‍්ඤඤ‍්ච අධිට‍්ඨානවසෙන ඉජ‍්ඣනට‍්ඨෙ පඤ්ඤා ඉද‍්ධිවිධෙ ඤාණං.
කථං කායම‍්පි චිත‍්තම‍්පි එකවවත්‍ථානතා සුඛසඤ‍්ඤඤ‍්ච ලහුසඤ‍්ඤඤ‍්ච අධිට‍්ඨානවසෙන ඉජ‍්ඣනට‍්ඨෙ පඤ්ඤා ඉද‍්ධිවිධෙ ඤාණං: ඉධ භික‍්ඛු ඡන්‍දසමාධිපධානසඞ‍්ඛාරසමන‍්නාගතං ඉද‍්ධිපාදං භාවෙති, විරියසමාධි -පෙ- චිත‍්තසමාධි -පෙ- වීමංසාසමාධිපධානසඞ‍්ඛාරසමන‍්නාගතං ඉද‍්ධිපාදං භාවෙති,
සො ඉමෙසු චතුසු ඉද‍්ධිපාදෙසු චිත්තං පරිභාවෙති, පරිදමෙති, මුදුං කරොති කම‍්මනියං. සො ඉමෙසු චතුසු ඉද‍්ධිපාදෙසු චිත්තං පරිභාවෙත්‍වා පරිදමෙත්‍වා මුදුං කරිත්‍වා කම‍්මනියං කායම‍්පි චිත‍්තෙ සමොදහති, චිත‍්තම‍්පි කායෙ සමොදහති, කායවසෙන චිත්තං පරිනාමෙති, චිත‍්තවසෙන කායං පරිනාමෙති, කායවසෙන චිත්තං අධිට‍්ඨාති, චිත‍්තවසෙන කායං අධිට‍්ඨාති, කායවසෙන චිත්තං පරිනාමෙත්‍වා, චිත‍්තවසෙන කායං පරිනාමෙත්‍වා, කායවසෙන චිත්තං අධිට‍්ඨහිත්‍
වා, චිත‍්තවසෙන කායං අධිට‍්ඨහිත්‍වා, සුඛසඤ‍්ඤඤ‍්ච ලහුසඤ‍්ඤඤ‍්ච කායෙ ඔක‍්කමිත්‍වා විහරති සො තථා භාවිතෙන චිත‍්තෙන පරිසුද‍්ධෙන පරියොදාතෙන ඉද‍්ධිවිධඤාණාය චිත්තං අභිනීහරති අභිනින‍්නාමෙති. සො අනෙකවිහිතං ඉද‍්ධිවිධං පච‍්චනුභොති: එකොපි හුත්‍වා බහුධා හොති, බහුධාපි හුත්‍වා එකො හොති, ආවීභාවං තිරොභාවං තිරොකුඩ‍්ඩං තිරොපාකාරං තිරොපබ‍්බතං අසජ‍්ජමානො ගච‍්ඡති සෙය්‍යථාපි ආකාසෙ. පඨවියාපි1 උම‍්මුජ‍්ජනිමුජ‍්ජං කරොති සෙය්‍යථාපි උදකෙ. උදකෙපි අභිජ‍්ජමානෙ ගච‍්ඡති සෙය්‍යථාපි පඨවියං. අකාසෙපි පල‍්ලඞ‍්කෙන කමති2
සෙය්‍යථාපි පක‍්ඛී සකුණො. ඉමෙපි චන්‍දිමසුරියෙ එවංමහිද‍්ධිකෙ එවංමහානුභාවෙ පාණිනා පරිමසති පරිමජ‍්ජති. යාව බ්‍රහ‍්මලොකාපි කායෙන වසං වත‍්තෙති. තං ඤාතට්ඨෙන ඤාණං, පජානනට්ඨෙන පඤ්ඤා. තෙන වුච්චති: ‘කායම‍්පි චිත‍්තම‍්පි එකවවත්‍ථානතා සුඛසඤ‍්ඤාඤ‍්ච ලහුසඤ‍්ඤඤ‍්ච අධිට‍්ඨානවසෙන ඉජ‍්ඣනට‍්ඨෙ පඤ්ඤා ඉද‍්ධිවිධෙ ඤාණං.
>>51. විතක‍්කවිප‍්ඵාරවසෙන නානත‍්තෙකත‍්ත සද‍්දනිමිත‍්තානං පරියොගාහනෙ පඤ්ඤා සොතධාතුවිසුද‍්ධිඤාණං.
කථං විතක‍්කවිප‍්ඵාරවසෙන නානත‍්තෙකත‍්තසද‍්දනිමිත‍්තානං පරියොගාහනෙ පඤ්ඤා සොතධාතුවිසුද‍්ධිඤාණං: ඉධ භික‍්ඛු ඡන්‍දසමාධි -පෙ- විරියසමාධි -පෙ- චිත‍්තසමාධි -පෙ- වීමංසාසමාධිපධානසඞ‍්ඛාරසමන‍්නාගතං ඉද‍්ධිපාදං භාවෙති. සො ඉමෙසු චතුසු ඉද‍්ධිපාදෙසු චිත්තං පරිභාවෙති, පරිදමෙති, මුදුං කරොති කම‍්මනියං සො ඉමෙසු චතුසු ඉද‍්ධිපාදෙසු චිත්තං පරිභාවෙත්‍වා පරිදමෙත්‍වා මුදුං කරිත්‍වා කම‍්මනියං, දූරෙපි සද‍්දානං සද‍්දනිමිත‍්තං මනසි කාරොති, සන‍්තිකෙපි සද‍්දානං සද‍්දනිමිත‍්තං මනසිකරොති, ඔළාරිකනම‍්පි සද‍්දානං සද‍්දනිමිත‍්තං මනසිකරොති, සුඛුමානම‍්පි සද‍්දානං සද‍්දනිමිත‍්තං මනසිකරොති, සණ‍්හසණ‍්හානම‍්පි සද‍්දානං සද‍්දනිමිත‍්තං මනසිකරොති, පුරත්‍ථිමායපි දිසාය සද‍්දානං සද‍්දනිමිත‍්තං මනසිකරොති, පච‍්ඡිමායපි දිසාය සද‍්දානං සද‍්දනිමිත‍්තං මනසිකරොති, උත‍්තරායපි දිසාය සද‍්දානං සද‍්දනිමිත‍්තං මනසිකරොති, දක‍්ඛිණායපි දිසාය සද‍්දානං සද‍්දනිමිත‍්තං මනසිකරොති, පුරත්‍ථිමායපි අනුදිසාය සද‍්දානං සද‍්දනිමිත‍්තං මනසිකරොති,
පච‍්ඡිමායපි අනුදිසාය සද‍්දානං සද‍්දනිමිත‍්තං මනසිකරොති. උත‍්තරායපි අනුදිසාය සද‍්දානං සද‍්දනිමිත‍්තං මනසිකරොති. දක‍්ඛිණායපි අනුදිසාය සද‍්දානං සද‍්දනිමිත‍්තං මනසිකරොති. හෙට‍්ඨිමායපි දිසාය සද‍්දානං සද‍්දනිමිත‍්තං මනසිකරොති. උපරිමායපි දිසාය සද‍්දානං සද‍්දනිමිත‍්තං මනසිකරොති.
සො තථා භාවිතෙන චිත‍්තෙන පරිසුද‍්ධෙන පරියොදාතෙන සොතධාතු විසුද‍්ධිඤාණාය චිත්තං අභිනීහරති අභිනින‍්නාමෙති. සො දිබ‍්බාය සොතධාතුයා වුසුද‍්ධාය අතික‍්කන‍්තමානුසිකාය උභො සද‍්දෙ සුණාති දිබ‍්බෙ ච මානුසෙ ච, යෙ දූරෙ ච සන‍්තිකෙ ච. තං ඤාතට්ඨෙන ඤාණං, පජානනට්ඨෙන පඤ්ඤා. තෙන වුච්චති: ‘විතක‍්කවිප‍්ඵාරවසෙන නානත‍්තෙකත‍්තසද‍්දනිමිත‍්තානං පරියොගාහනෙ පඤ්ඤා සොතුධාතුවිසුද‍්ධිඤානං
>>52. තිණ්ණං චිත‍්තානං විප‍්ඵාරත‍්තා ඉන්‍ද්‍රියානං පසාදවසෙන නානත‍්තෙකත‍්තවිඤ‍්ඤාණචරියාපරියොගාහනෙ පඤ්ඤා චෙතොපරියඤාණං.
කථං තිණ්ණං චිත‍්තානං විප‍්ඵාරත‍්තා ඉන්‍ද්‍රියානං පසාදවසෙන නානත‍්තෙකත‍්තවිඤ‍්ඤාණචරියාපරියොගාහනෙ පඤ්ඤා චෙතොපරියඤාණං: ඉධ භික‍්ඛු ඡන්‍දසමාධි -පෙ- විරියසමාධි -පෙ- චිත‍්තසමාධි -පෙ- වීමංසාසමාධිපධානසඞ‍්ඛාරසමන‍්නාගතං ඉද‍්ධිපාදං භාවෙති. සො ඉමෙසු චතුසු ඉද‍්ධිපාදෙසු භාවිතෙසු චිත්තං පරිභාවෙති, පරිදමෙති, මුදුං කරොති කම‍්මනියං. සො ඉමෙසු චතුසු ඉද‍්ධිපාදෙසු චිත්තං පරිභාවෙත්‍වා පරිදමෙත්‍වා මුදුං කරිත්‍වා කම‍්මනියං එවං ජානාති:4 ‘ඉදං රූපං සොමනස‍්සින්‍ද්‍රියසමුට‍්ඨිතං, ඉදං රූපං දොමනස‍්සින්‍ද්‍රියසමුට‍්ඨිතං, ඉදං රූපං උපෙක‍්ඛින්‍ද්‍රියසමුට‍්ඨිත’න්ති. සො තථා භාවිතෙන චිත‍්තෙන පරිසුද‍්ධෙන පරියොදාතෙන චෙතො පරියඤාණාය චිත්තං අභිනීහරති, අභිනින‍්නාමෙති. සො පරසත‍්තානං පරපුග‍්ගලානං චෙතසා චෙතො පරිච‍්ච පජානාති. සරාගං වා චිත්තං ‘සරාගං චිත්ත’න්ති පජානාති,
වීතරාගං වා චිත්තං ‘වීතරාගං චිත්තං’න්ති පජානාති, සදොසං වා චිත්තං -පෙ- වීතදොසං වා චිත්තං -පෙ- සමොහං වා චිත්තං -පෙ- වීතමොහං වා චිත්තං -පෙ- සඞ‍්ඛිත‍්තං වා චිත්තං -පෙ- වික‍්ඛිත‍්තං වා චිත්තං -පෙ- මහග‍්ගතං වි චිත්තං -පෙ- අමහග‍්ගතං වා චිත්තං -පෙ- සඋත‍්තරං වා චිත්තං -පෙ- අනුත‍්තරං වා චිත්තං -පෙ-
සමාහිතං වා චිත්තං -පෙ- අසමාහිතං වා චිත්තං -පෙ- විමුත‍්තං වා චිත්තං -පෙ- අවිමුත‍්තං වා චිත්තං ‘අවිමුත‍්තං චිත්ත’න්ති පජානාති. තං ඤාතට්ඨෙන ඤාණං, පජානනට්ඨෙන පඤ්ඤා. තෙන වුච්චති: ‘තිණ්ණං චිත‍්තානං විප‍්ඵාරත‍්තා ඉන්‍ද්‍රියානං පසාදවසෙන නානත‍්තෙකත‍්තවිඤ‍්ඤාණචරියාපරියොගාහනෙ පඤ්ඤා චෙතොපරියඤාණං.’
>>53. පච‍්චයප‍්පවත‍්තානං ධම‍්මානං නානත‍්තෙකත‍්තකම‍්මවිප‍්ඵාරවසෙන පරියොගාහනෙ පඤ්ඤා පුබ‍්බෙනිවාසානුස‍්සති ඤාණං.
කථං පච‍්චයපවත‍්තානං1 ධම‍්මානං නානත‍්තෙකත‍්තකම‍්මවිප‍්ඵාරවසෙන පරියොගාහනෙ පඤ්ඤා පුබ‍්බෙනිවාසානුස‍්සතිඤාණං: ඉධ භික‍්ඛු ඡන්‍දසමාධි -පෙ- මුදුං කරිත්‍වා කම‍්මනියං එවං ජානාති:2 ‘ඉමස‍්මිං සති ඉදං හොති, ඉමස‍්සුප‍්පාදා ඉදං උප‍්පජ‍්ජති, යදිදං අවිජ‍්ජාපච‍්චයා සඞ්ඛාරා, සඞ‍්ඛාරපච‍්චයා විඤ‍්ඤාණං, විඤ‍්ඤාණපච‍්චයා නාමාරූපං, නාමරූපපච‍්චයා සළායතනං, සළායතනපච‍්චයා ඵස‍්සො, ඵස‍්සපච‍්චයා වෙදනා, වෙදනාපච‍්චයා තණ‍්හා, තණ‍්හාපච‍්චයා උපාදානං, උපාදානපච‍්චයා භවො, භවපච‍්චයා ජාති, ජාතිපච‍්චයා ජරාමරණං,(attakatha) සොකපරිදෙවදුක‍්ඛදොමනස‍්සුපායාසා සම‍්භවන‍්ති. එවමෙතස‍්ස කෙවලස‍්ස දුක‍්ඛක‍්ඛන්‍ධස‍්ස සමුදයො හොති. සො තථා භාවිතෙන චිත‍්තෙන පරිසුද‍්ධෙන පරියොදාතෙන පුබ‍්බෙනිවාසානුස‍්සතිඤාණාය චිත්තං අභිනීහරති, අභිනින‍්නාමෙති: සො අනෙකවිහිතං පුබ‍්බෙනිවාසං අනුස‍්සරති, ස්‍යෙථිදං: එකම‍්පි ජාතිං, ද‍්වෙපි ජාතියො, තිස‍්සොපි ජාතියො, චතස‍්සොපි ජාතියො, පඤ‍්චපි ජාතියො, දසපි ජාතියො, වීසම‍්පි ජාතියො, තිංසම‍්පි ජාතියො, චත‍්තාළීසම‍්පි ජාතියො, පඤ‍්ඤාසම‍්පි ජාතියො,
ජාතිසතම‍්පි, ජාතිසහස‍්සම‍්පි, ජාතිසතසහස‍්සම‍්පි. අනෙකෙපි සංවට‍්ටකප‍්පෙ, අනෙකෙපි විවට‍්ටකප‍්පෙ, අනෙකෙපි සංවට‍්ටවිවට‍්ටකප‍්පෙ, ‘අමුත්‍රාසිං එවන‍්නාමො එවංගොත‍්තො එවංවණ‍්ණො එවමාහාරො එවං සුඛදුක‍්ඛපටිසංවෙදී එවමායුපරියන‍්තො, සො තතො චුතො ඉධූපපන‍්නො’ති. ඉති සාකාරං සඋද‍්දෙසං අනෙකවිහිතං පුබ‍්බෙනිවාසං අනුස‍්සරති. තං ඤාතට්ඨෙන ඤාණං, පජානනට්ඨෙන පඤ්ඤා. තෙන වුච්චති: ‘පච‍්චය පවත‍්තානං ධම‍්මානං
නානත‍්තෙකත‍්තකම‍්මවිප‍්ඵාරවසෙන පරියොගාහනෙ පඤ්ඤා පුබ‍්බෙනිවාසානුස‍්සතිඤාණං
>>54. ඔභාසවසෙන නානත‍්තෙකත‍්තරූපනිමිත‍්තානං දස‍්සනට‍්ඨෙ පඤ්ඤා දිබ‍්බචක‍්ඛුඤාණං.
කථං ඔභාසවසෙන නානත‍්තෙකත‍්තරූපනිමිත‍්තානං දස‍්සනට‍්ඨෙ පඤ්ඤා දිබ‍්බචක‍්ඛුඤාණං: ඉධ භික‍්ඛු ඡන්‍දසමාධි පධානසඞ‍්ඛාරසමන‍්නාගතං ඉද‍්ධිපාදං භාවෙති. විරියසමාධි -පෙ- චිත‍්තසමාධි -පෙ- වීමංසාසමාධි පධානසඞ‍්ඛාරසමන‍්නාගතං ඉද‍්ධිපාදං භාවෙති
. සො ඉමෙසු චතුසු ඉද‍්ධිපාදෙසු චිත්තං පරිභාවෙති, පරිදමෙති, මුදුං කරොති කම‍්මයයං සො ඉමෙසු චතුසු ඉද‍්ධිපාදෙසු චිත්තං පරිභාවෙත්‍වා පරිදමෙත්‍වා මුදුං කරිත්‍වා කම‍්මනියං, ආලොකසඤ‍්ඤං මනසිකරොති, දිවාසඤ‍්ඤං අධිට‍්ඨාති, ‘යථා දිවා තථා රත‍්තී, යථා රත‍්ති තථා දිවා ඉති විවටෙන චෙතසා අපරියොනද‍්ධෙන සප‍්පභාසං චිත්තං භාවෙති. සො තථා භාවිතෙන චිත‍්තෙන පරිසුද‍්ධෙන පරියොදාතෙන සත‍්තානං චූතුපපාතඤාණාය චිත්තං අභිනීහරති, අභිනින‍්නාමෙති, සො දිබ‍්බෙන චක‍්ඛුනා විසුද‍්ධෙන අතික‍්කන‍්තමානුසකෙන සත‍්තෙ පස‍්සති චවමානෙ උප‍්පජ‍්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ‍්ණෙ දුබ‍්බණ‍්ණෙ සුගතෙ දුග‍්ගතෙ යථාකම‍්මූපගෙ සත‍්තෙ පජානාති: ‘ඉමෙ වත භොන‍්තො සත‍්තා කාය දුච‍්චරිතෙන සමන‍්නාගතා වචීදුච‍්චරිතෙන සමන‍්නාගතා මනොදුච‍්චරිතෙන සමන‍්නාගතා අරියානං උපවාදකා මිච‍්ඡාදිට‍්ඨිකා මිච‍්ඡාදිට‍්ඨිකම‍්මසමාදානා, තෙ කායස‍්ස භෙදා පරම‍්මරණා අපායං දුග‍්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපන‍්නා. ඉමෙ වා පන භොන‍්තො සත‍්තා කායසුචරිතෙන සමන‍්නාගතා වචීසුචරිතෙන සමන‍්නාගතා මනොසුචරිතෙන සමන‍්නාගතා අරියානං අනුපවාදකා සම‍්මාදිට‍්ඨිකා සම‍්මාදිට‍්ඨිකම‍්මසමාදානා, තෙ කායස‍්ස භෙදා පරම‍්මරණා සුගතිං සග‍්ගං ලොකං උපපන‍්නා’ති.
ඉති දිබ‍්බෙන චක‍්ඛුනා විසුද‍්ධෙන අතික‍්කන‍්තමානුසකෙන සත‍්තෙ පස‍්සති චවමානෙ උප‍්පජ‍්ජමානෙ2 හීනෙ පණීතෙ සුවණ‍්ණෙ දුබ‍්බණ‍්ණෙ සුගතෙ දුග‍්ගතෙ යථා කම‍්මූපගෙ සත‍්තෙ පජානාති. තං ඤාතට්ඨෙන ඤාණං, පජානනට්ඨෙන පඤ්ඤා. තෙන වුච්චති:
‘ඔභාසවසෙන නානත‍්තෙකත‍්ත රූපනිමිත‍්තානං දස‍්සනට‍්ඨෙ පඤ්ඤා දිබ‍්බචක‍්ඛුඤාණං.
>>55. චතුසට‍්ඨියා ආකාරෙහි තිණ්ණං ඉන්‍ද්‍රියානං වසිභාවතා පඤ්ඤා ආසවානං ඛයෙ ඤාණං.
කථං චතුසට‍්ඨියා ආකාරෙහි තිණ්ණං ඉන්‍ද්‍රියානං වසීභාවතා පඤ්ඤා ආසවානං ඛයෙ ඤාණං: කතමෙසං තිණ්ණං ඉන්‍ද්‍රියානං: අනඤ‍්ඤාතඤ‍්ඤස‍්සාමීතින්‍ද්‍රියස‍්ස (attakatha), අඤ‍්ඤින්‍ද්‍රියස‍්ස(attakatha), අඤ‍්ඤාතාවින්‍ද්‍රියස‍්ස(attakatha). අනඤ‍්ඤාතඤ‍්ඤස‍්සාමීතින්‍ද්‍රියං කති ඨානානි ගච‍්ඡති, අඤ‍්ඤින්‍ද්‍රියං කති ඨානානි ගච‍්ඡති, අඤ‍්ඤාතාවින්‍ද්‍රියං කති ඨානානි ගච‍්ඡති: අනඤ‍්ඤාතඤ‍්ඤස‍්සාමීතින්‍ද්‍රියං එකං ඨානං ගච‍්ඡති: සොතාපත‍්තිමග‍්ග.
අඤ‍්ඤින්‍ද්‍රියං ඡ ඨානානි ගච‍්ඡති: සොතාපත‍්තිඵලං, සකදාගාමිමග්ගං, සකදාගාමිඵලං අනාගාමිමග්ගං අනාගාමිඵලං, අරහත‍්තමග‍්ගං. අඤ‍්ඤාතාවින්‍ද්‍රියං එකං ඨානං ගච‍්ඡති: අරහත‍්තඵලං.
සොතාපත‍්තිමග‍්ගක‍්ඛණෙ අනඤ‍්ඤාතඤ‍්ඤස‍්සාමීතින්‍ද්‍රියස‍්ස සද‍්ධින්‍ද්‍රියං අධිමොක‍්ඛපරිවාරං හොති, විරියින්‍ද්‍රියං පග‍්ගහපරිවාරං හොති, සතින්‍ද්‍රියං උපට‍්ඨානපරිවාරං හොති, සමාධින්‍ද්‍රියං අවික‍්ඛෙපපරිවාරං හොති, පඤ‍්ඤින්‍ද්‍රියං දස‍්සනපරිවාරං හොති, මනින්‍ද්‍රියං විජානනපරිවාරං හොති, සොමනස‍්සින්‍ද්‍රියං අභිසන්‍දනපරිවාරං හොති, ජීවිතින්‍ද්‍රියං පවත‍්තසන‍්තතාධිපතෙය්‍යපරිවාරං හොති, සොතාපත‍්තිමග‍්ගක‍්ඛණෙ ජාතා ධම‍්මා ඨපෙත්‍වා චිත‍්තසමුට‍්ඨානං රූපං සබ‍්බෙව කුසලා හොන්ති, සබ‍්බෙව අනාසවා හොන්ති, සබ‍්බෙව නිය්‍යානිකා හොන්ති, සබ‍්බෙව අපචයගාමිනො හොන්ති, සබ‍්බෙව ලොකුත‍්තරා හොන්ති, සබ‍්බෙව නිබ‍්බානාරම‍්මණා හොන්ති, සොතාපත‍්තිමග‍්ගක‍්ඛණෙ අනඤ‍්ඤාතඤ‍්ඤස‍්සාමීතින්‍ද්‍රියස‍්ස ඉමානි අට‍්ඨින්‍ද්‍රියානි සහජාතපරිවාරා හොන්ති, අඤ‍්ඤමඤ‍්ඤපරිවාරා හොන්ති, නිස‍්සයපරිවාරා හොන්ති, සම‍්පයුත‍්තපරිවාරා හොන්ති,
සහගතා හොන්ති. සහජාතා හොන්ති, සංසට‍්ඨා හොන්ති, සම‍්පයුත‍්තා හොන්ති. තෙව තස‍්ස ආකාරා චෙව හොන්ති පරිවාරා ච.
සොතාපත‍්තිඵලක‍්ඛණෙ අඤ‍්ඤින්‍ද්‍රියස‍්ස සද‍්ධින්‍ද්‍රියං අධිමොක‍්ඛපරිවාරං හොති, විරියින්‍ද්‍රියං පග‍්ගහපරිවාරං හොති, සතින්‍ද්‍රියං උපට‍්ඨානපරිවාරං හොති, සමාධින්‍ද්‍රියං අවික‍්ඛෙපපරිවාරං හොති, පඤ‍්ඤින්‍ද්‍රියං දස‍්සනපරිවාරං හොති, මනින්‍ද්‍රියං විජානනපරිවාරං හොති, සොමනස‍්සින්‍ද්‍රියං අභිසන්‍දනපරිවාරං2 හොති, ජීවිතින්‍ද්‍රියං පවත‍්තසන‍්තතාධිපතෙය්‍යපරිවාරං හොති, සොතාපත‍්ති
ඵලක‍්ඛණෙ ජාතා ධම‍්මා සබ‍්බෙව අබ්‍යාකතා හොන්ති ඨපෙත්‍වා චිත‍්තසමුට‍්ඨානං රූපං, සබ‍්බෙව අනාසවා හොන්ති, සබ‍්බෙව ලොකුත‍්තරා හොන්ති, සබ‍්බෙව නිබ‍්බානාරම‍්මණා හොන්ති, සොතාපත‍්තිඵලක‍්ඛණෙ අඤ‍්ඤින්‍ද්‍රියස‍්ස ඉමානි අට‍්ඨින්‍ද්‍රියානි සහජාතපරිවාරා හොන්ති, අඤ‍්ඤමඤ‍්ඤපරිවාරාහොන‍්ති, නිස‍්සයපරිවාරා හොන්ති, සම‍්පයුත‍්තපරිවාරා හොන්ති,
සහගතා හොන්ති, සහජාතා හොන්ති, සංසට‍්ඨා හොන්ති, සම‍්පයුත‍්තා හොන්ති, තෙව තස‍්ස ආකාරා චෙව හොන්ති පරිවාරා ච. සකදාගාමිමග‍්ගක‍්ඛණෙ -පෙ- සකදාගාමිඵලක‍්ඛණෙ -පෙ- අනාගාමිමග‍්ගක‍්ඛණෙ -පෙ- අනාගාමිඵලක‍්ඛණෙ -පෙ- අරහත‍්තමග‍්ගක‍්ඛණෙ අඤ‍්ඤින්‍ද්‍රියස‍්ස සද‍්ධින්‍ද්‍රියං අධිමොක‍්ඛපරිවාරං හොති -පෙ-
ජීවිතින්‍ද්‍රියං පවත‍්තසන‍්තතාධිපතෙය්‍යපරිවාරං හොති, අරහත‍්තමග‍්ගක‍්ඛණෙ ජාතා ධම‍්මා ඨපෙත්‍වා චිත‍්තසමුට‍්ඨානං
රූපං සබ‍්බෙව කුසලා හොන්ති, සබ‍්බෙව අනාසවා හොන්ති, සබ‍්බෙව නිය්‍යානිකා හොන්ති, සබ‍්බෙව අපචයගාමිනො හොන්ති, සබ‍්බෙව ලොකුත‍්තරා හොන්ති, සබ‍්බෙව නිබ‍්බානාරම‍්මණා හොන්ති අහරත‍්තමග‍්ගක‍්ඛණෙ අඤ‍්ඤින්‍ද්‍රියස‍්ස ඉමානි අට‍්ඨින්‍ද්‍රියානි සහජාතපරිවාරා හොන්ති, අඤ‍්ඤමඤ‍්ඤපරිවාරා හොන්ති, නිස‍්සයපරිවාරා හොන්ති,
සම‍්පයුත‍්තපරිවාරා හොන්ති, සහගතා හොන්ති, සහජාතා හොන්ති, සංසට‍්ඨා හොන්ති, සම‍්පයුත‍්තා හොන්ති. තෙව තස‍්ස ආකාරාචෙව හොන්ති පරිවාරා ච.
අරහත‍්තඵලක‍්ඛණෙ අඤ‍්ඤාතාවින්‍ද්‍රියස‍්ස සද‍්ධින්‍ද්‍රියං අධිමොක‍්ඛපරිවාරං හොති, විරියින්‍ද්‍රියං -පෙ- ජීවිතින්‍ද්‍රියං පවත‍්තසන‍්තතාධිපතෙය්‍යපරිවාරං හොති. අරහත‍්තඵලක‍්ඛණෙ
ජාතා ධම‍්මා සබ‍්බෙව අබ්‍යාකතා හොන්ති, ඨපෙත්‍වා චිත‍්තසමුට‍්ඨානං රූපං, සබ‍්බෙව අනාසවා හොන්ති, සබ‍්බෙව ලොකුත‍්තරා හොන්ති, සබ‍්බෙව නිබ‍්බානාරම‍්මණා හොන්ති. අරහත‍්තඵලක‍්ඛණෙ
අඤ‍්ඤාතාවින්‍ද්‍රියස‍්ස ඉමානි අට‍්ඨින්‍ද්‍රියානි සහජාතපරිවාරා හොන්ති, අඤ‍්ඤමඤ‍්ඤපරිවාරා හොන්ති, නිස‍්සයපරිවාරා හොන්ති, සම‍්පයුත‍්තපරිවාරා හොන්ති, සහගතා හොන්ති, සහජාතා හොන්ති, සංසට‍්ඨා හොන්ති,
සම‍්පයුත‍්තා හොන්ති. තෙව තස‍්ස ආකාරා චෙව හොන්ති පරිවාරා ච. ඉති ඉමානි අට‍්ඨට‍්ඨකානි චතුසට‍්ඨි හොන්ති. ආසවාති කතමෙ තෙ ආසවා: කාමාසවො, භවාසවො, දිට‍්ඨාසවො, අවිජ‍්ජාසවො. කත්‍ථෙතෙ ආසවා ඛීයන‍්ති:
සොතාපත‍්තිමග‍්ගෙන අනවසෙසො දිට‍්ඨාසවො ඛීයති, අපායගමනීයො කාමාසවො ඛීයති, අපායගමනීයො භවාසවො ඛීයති, අපායගමනීයො අවිජ‍්ජාසවො ඛීයති, එත්‍ථෙතෙ ආසවා ඛීයන‍්ති. සකදාගාමුමග‍්ගෙන ඔළාරිකො කාමාසවො ඛීයති,
තදෙකට‍්ඨො භවාසවො ඛීයති, තදෙකට‍්ඨො අවිජ‍්ජාසවො ඛීයති, එත්‍ථෙතෙ ආසවා ඛීයන‍්ති. අනාගාමිමග‍්ගෙන අනවසෙසො කාමාසවො ඛීයති, තදෙකට‍්ඨො ගවාසවො ඛීයති, තදෙකට‍්ඨො අවිජ‍්ජාසවො ඛීයති, එත්‍ථෙතෙ ආසවා ඛීයන‍්ති. අරහත‍්තමග‍්ගෙන අනවසෙසො භවාසවො ඛීයති,
අනවසෙසො අවිජ‍්ජාසවො ඛීයති, එත්‍ථෙතෙ ආසවා ඛීයන‍්ති. තං ඤාතට්ඨෙන ඤාණං, පජානනට්ඨෙන පඤ්ඤා. තෙන වුච්චති: ‘චතුසට‍්ඨියා ආකාරෙහි තිණ්ණං ඉන්‍ද්‍රියානං වසීභාවතා පඤ්ඤා ආසවානං ඛයෙ ඤාණං’.
Comments
Post a Comment